De terugkeer van een obsessie

Onlangs werd een baksteen van een biografie de wereld ingeschoten, Philip Roth: De biografie, geschreven door Blake Bailey. Een fascinerend schrijversleven, rijk met boeken en rijk met vrouwen. Van zijn debuut met de verhalenbundel Goodbye, Columbus uit 1959 tot aan zijn laatste roman Nemesis uit 2010. Meer dan vijftig jaar schrijverschap, 31 boeken, met in de prijzenkast zo’n beetje elke grote literaire prijs die je kunt bedenken (behalve die ene die altijd bleef ontbreken, de Nobelprijs voor de Literatuur).

Met Blake Bailey heeft Roth de perfecte biograaf gevonden. Dit is op zichzelf al een hele prestatie als je bedenkt dat het knap lastig kan zijn als het onderwerp van een biografie alive and kicking over je schouder meeleest en logischerwijs over alles zijn zegje wil doen. Nadat hij een eerdere biograaf de laan uit had gestuurd, gaf Roth Bailey zijn zegen en, nog veel belangrijker, onbeperkt toegang tot zijn archieven. Uit de vele gesprekken die de twee tot aan Roths dood in 2018 voerden, de ontelbare brieven en manuscripten waar hij in mocht graven – waaronder het nooit gepubliceerde Notes for My Biographer – heeft Bailey een uiterst leesbaar boek weten te maken. Ja, het boek is vaak veel te gedetailleerd en natuurlijk had het korter gekund, maar met zo’n fascinerend leven wíl je als lezer ook alles weten. Bailey pluist het allemaal tot in detail uit, met evenveel aandacht voor Roths persoonlijke leven als voor zijn werk. Zijn jeugd in een Joods arbeidersgezin in Newark, New Jersey, zijn twee grandioos mislukte huwelijken, zijn vele affaires door de jaren heen; in een biografie over een schrijver als Philip Roth, iemand die zoveel uit zijn eigen leven in zijn boeken terug liet komen, móet dat leven ook uitgeplozen worden.

Roths leven vormde zijn boeken, maar zijn boeken vormden ook in grote mate zijn leven. De in 1969 verschenen bestseller Portnoy’s Complaint is hiervan het bekendste voorbeeld. Door dit boek – berucht vanwege de openhartige seks- en masturbatiescènes – werd Roth in één klap een van de beroemdste schrijvers van Amerika. Zelfs wenste hij later wel eens dat hij dit boek nooit geschreven had, want hij kreeg in de tien jaar erna geen goed boek meer uit zijn pen. Pas na het sterke The Ghost Writer uit 1979 kwam er weer een opgaande lijn in zijn oeuvre, culminerend in wereldwijde lof na de publicatie van zijn American Trilogy tussen 1997 en 2000 (American Pastoral, I Married a Communist en The Human Stain). Het boek The Plot against America (2004) bestormde een paar jaar geleden zelfs opnieuw de bestsellerlijsten vanwege de haast angstaanjagende gelijkenis tussen dat verhaal en het presidentschap van Trump. Van satire tot vlijmscherpe maatschappijkritiek en van boeken vol seks tot bespiegelingen over ziekte en de dood, dit is een oeuvre dat zich steeds heeft veranderd en ontwikkeld.

Als deze biografie iets doet, is het aanzetten tot meer. Niet alleen wilde ik gelijk weer mijn Philip Roth-collectie erbij pakken, ik kwam er ook achter dat er nog zoveel van zijn boeken te ontdekken zijn. Daarnaast heb ik een hele trits namen genoteerd van schrijvers waar Roth mee bevriend was, wiens werk hij bewonderde of zich voor inzette. Zo biedt dit boek je de nodige inspiratie voor maanden – wat heet, járen – verder lezen. En mocht je zelf schrijfaspiraties hebben, ook daar kan Roth je inspireren. Totdat hij na het publiceren van zijn laatste boek Nemesis zijn pen neerlegde – naar eigen zeggen ging het niet meer – hield hij er een enorme schrijfdiscipline op na. Zoals hij zelf in een interview vertelde:

In most professions there is a beginning, a middle, and an end. With writing, it’s always beginning again. Temperamentally, we need that newness. There is a lot of repetition in the work. In fact, one skill every writer needs is the ability to sit still in this deeply uneventful business. I work all day, morning and afternoon, just about every day. If I sit there like that for two or three years, at the end I have a book.
Stug volhouden dus. Hoewel, als Roth om negen uur ‘s ochtends achter het stabureau in zijn schrijfstudio stond, verzuchtte hij vaak ‘Malamud has already been at it for two hours.’

Interessant genoeg kwam vrijwel meteen na de publicatie van de biografie naar buiten dat biograaf Blake Bailey door meerdere vrouwen werd beschuldigd van seksueel overschrijdend gedrag, in de tijd dat hij werkte als docent Engels op een middelbare school in de jaren ’90. De Amerikaanse uitgever, W.W. Norton & Company, besloot hierop onmiddellijk de publicatie op te schorten en geen tweede druk van de biografie op te leggen (de eerste druk was vrijwel gelijk uitverkocht). Inmiddels heeft een andere Amerikaanse uitgever, Skyhorse Publishing, de rechten verworven en komt de Engelse editie van het boek binnenkort alsnog weer op de markt. Zelf sluit ik me aan bij de Nederlandse uitgever, De Bezige Bij, die hun vertaling van de biografie wel in de handel hield en houdt, en Joost de Vries, schrijver en recensent voor De Groene Amsterdammer, die in een artikel schreef: ‘Die biograaf mag van harte gecanceld worden. Maar niet de biografie.’

Casper Schaaf

Blake Bailey – Philip Roth: De biografie. Uit het Engels vertaald door Lidwien Biekmann en Frank Lekens. De Bezige Bij, Amsterdam. 880 blz. € 49,99.