Verschrikkingen

Het slavenbestaan was verschrikkelijk en dat maakt De profeten van Robert Jones jr. invoelbaar door het te laten zien. Zo wordt een slavin gesommeerd het lid van de slaveneigenaar vast te houden terwijl hij pist en is de slavin opgelucht en blij dat het bij deze kleine vernedering blijft. Harder wordt het met een bootreis en geketend zijn, vergeleken worden met dieren enzovoorts enzoverder. Onvoorstelbare verschrikkingen worden zo voorstelbaar gemaakt.

Deze roman gaat op meerdere vlakken verder dan dat. Ten eerste wordt er het leven van alledag getoond waarin er een zekere acceptatie is van de situatie. De slaven werken en worden bruut gestraft voor elke kleine overtreding, maar veel slaven accepteren de situatie en vieren kleine overwinningen, zoals de slaaf die toegestaan wordt te preken. Een slavin verzet zich in het klein door de vrouw van de eigenaar steeds een beetje te vergiftigen, met vele miskramen en een zwakke zoon tot gevolg. Deze situatie is mensonterend en bikkelhard, maar op een bepaalde manier wist iedereen wat de status quo was. Die status quo wordt verbroken door de liefde die Isaiah en Samuel voor elkaar voelen. Het is niet zozeer dat homoseksualiteit op zich een zonde was, al speelt dat ook mee, het gaat er vooral om dat de eigenaar zijn bezit niet kan vermeerderen. De sterke, gespierde slaven, Isaiah en Samuel zorgen niet voor nakomelingen die ook geld waard zouden zijn. Isaiah en Samuel vinden elkaar in het donker in de stal waar ze tussen de dieren wonen en werken. Meerdere personages hebben door wat ze doen en iedereen denkt er het zijne van. Sommigen zijn boos, omdat de voortplantingsweigering van Isaiah en Samuel het leven van de andere slaven in gevaar brengt.

Een ander interessant aspect is dat er vele perspectiefwisselingen zijn en ook de eigenaar, Paul, zijn vrouw, zoon en neef aan het woord komen. In zekere zin is iedereen in dit boek beklagenswaardig. Dat geeft een genuanceerd beeld, maar ook wordt de boodschap van het boek wat onduidelijk. Er is uit te halen dat liefde het belangrijkst is, blijkbaar zelfs als het een spiraal van ellende inzet. Ook lijkt te worden beweerd dat een leven als slaaf minder waard is dan je doodvechten voor je vrijheid en dat we ook in deze tijd van alles moeten doen om gelijkwaardigheid tussen alle mensen te bewerkstelligen.

Dit gebeurt allemaal in een dromerige taal, met haast lyrische liefdesscènes, geheimzinnige toespraken van overleden voorouders. De ellende van overdag en van Portugezen die slaven komen roven in Afrika wordt juist in een uitgeklede taal beschreven. De personages zijn soms zo talrijk dat het de lezer wat moeite kost ze precies uit elkaar te houden en te plaatsen. De taal is soms iets te bloemrijk, zodat de lezer juist weer zijn aandacht een beetje verliest. Dat gebeurt ook doordat sommige scènes vanuit meerdere perspectieven getoond worden en dat extra perspectief nauwelijks iets lijkt toe te voegen. Het dankwoord is daar misschien ook een voorbeeld van: je denkt dat bijna iedereen die de schrijver ooit heeft ontmoet wordt bedankt.


Erik-Jan Hummel

Robert Jones jr. – De profeten. Vertaald door Gerda Baardman en Monique ter Berg. Spectrum, Amsterdam. 400 blz. € 24,99.