Alchemie voor gevorderden

Het oogt als een oud handboek voor alchemisten, en misschien is het dat ook wel. Want hoewel er tientallen gedichten in staan, is het geen dichtbundel. Hoewel er een hoop schrijversportretten in staan, is het geen literatuurboek. Hoewel er gesprekken met lezers en schrijvers in staan, is het geen interviewboek. En hoewel het de betekenis van vele woorden behandelt, is het geen woordenboek.

Literaire glibberingen & poëtische trilsels van Sonn Franken gaat in de eerste plaats over taal en hoe je van taal mooie dingen kunt maken. Én het gaat over Sonn Franken, die man die deze eigenaardige verzameling heeft geschreven en bij elkaar gezet. Het is een boek vol langere en korte essays, gedichten, verhalen, gesprekken en foto’s. ‘Schrijven is een ontluikend schimmenspel tussen kruiende gedachten en gefantaseerde ontberingen’ schrijft Franken in zijn voorwoord. Daaruit ook:

Het geschreven woord is een godsgeschenk aan de mensheid. Het staat ons toe de eigen wereld te verlaten, dromen tot leven te wekken en de wereld te vangen zoals ze is.
Als woorden over elkaar buitelen en zinnen vormen, die een verhaal of beleving optekenen, dan bloeit het leven zelf en worden wij rijker.

Lees hoe woorden zich vormen tot meer dan slechts de verzameling, wat mensen drijft te schrijven en wat stromingen te zeggen hebben.

Van ‘iets’ meer maken dan het is. Mijn alchemiemetafoor was, denk ik, zo gek nog niet. Die gedachte nog even vasthoudend, vind ik Franken het sterkst als hij zelf meer taal maakt, bijvoorbeeld door het gebruik van fraaie neologismen.

Verdwijnering

Geraspte stilte ruwt het verleden
zelfs de draadloze lijflijn zonder trilling
geen echo vanuit verdwenen diepte
verloren bloed verstrooid op mijn pad
waar uitgedoofde voetstappen verstillen.

Schaduwen te mistig voor herinnering
aan het blauwe staren naar het canvas
nu ik penseelstreken wanhopig probeer
te vangen in woordenstreken op het
papier, in strijd met mijn verdwijnering.

Het gaat mij niet alleen om die ‘woordenstreken’ (dat ook nog eens kostelijk ambigu is) en ‘verdwijnering’, maar ook om de aardige, maar paradoxale combinatie van ‘verstrooid bloed’. Het zijn diamantjes die in een kleine dichtbundel zouden schitteren.

Sonn Franken heeft al een flink maar divers oeuvre op zijn naam staan. Hij schreef actuele thrillers (Dossier Doel en Dossier Europa), een oorlogsroman (In de schaduw van de waarheid), fantasyboeken (De oversteek) en gedichten. Die veelzijdigheid zien we ook terug in Literaire glibberingen. Hij beschrijft gesprekken met schrijvers uit zijn persoonlijke of literaire omgeving, maar bespreekt ook schrijvers die in tijd of plaats verder van hem verwijderd zijn, zoals Jacob Cats, Jules Deelder, Anton van Duinkerken, Jules Verne of zijn grote held J.R.R. Tolkien.

Toch gaan veel van die gesprekken en analyses altijd ook over die ene andere schrijver: Sonn Franken. In het stuk over Deelder is één zin over diens nogal dissidente schoolloopbaan voldoende om genoegzaam uit te weiden over zijn eigen getroebleerde verhouding met het rectoraat van zijn gymnasium. Bijzonder aardig zijn de eigenzinnige stukjes waarin Franken op pseudowetenschappelijke wijze woorden en uitdrukkingen ontleedt. Zo voert een artikel over ‘ontzagwekkend’ hem naar het verschil tussen ‘ontzag’ en ‘ontzien’, die… inderdaad, helemaal niks met elkaar te maken hebben.

De inhoud van Literaire glibberingen is zoals gezegd divers. En daardoor is er een groot gevaar het driehonderd bladzijden dikke boek binnengeslopen. Het is veel, en nogal eens té veel. Niet alles is even goed. Soms is het wat flauw, of wandelen we te gemakkelijk door wijd openstaande deuren. Bovendien is een gedegen eindredactie er nogal eens bij ingeschoten. Het boek bevat helaas nogal wat taal-, spel- en tikfoutjes die er met een gedegen redactie makkelijk uitgehaald hadden kunnen worden. Waarschijnlijk werd het de redacteur op een gegeven moment ook allemaal te veel.

Het grootste genot, ik herhaal het nog maar eens, zijn de vele mooie en enkele heel bijzondere gedichten in het boek. Ze zijn alle gekoppeld aan foto’s die soms een erg rechtsreeks verband tonen (onder het gedicht ‘Muziek’ zien we een bevlogen zangeres), maar soms ook een sterk beroep doen op een eigen interpretatie door de lezer/kijker. Die hoeft zich door zo’n foto niet gestuurd te voelen. Vaker dwingt het beeld tot een kort moment van contemplatie – en dat is nooit verkeerd. Laat ik eindigen met het mooie gedicht ‘Woordstotter’. In het boek is het gekoppeld aan een foto van het middenschip van een kerk, op de voorgrond duister en achterin fel verlicht.

Woordstotter

Woorden leerden te zwemmen als
vissen, dartelend en buitelend in
scholen vol schoonheid en zinnen
die verhalen over nieuwe avonturen.

Nu hakkelend brekend over tranen
die druppelend de blik op geluk
vertroebelen en een venster tonen
waarin een zachte dood fluistert.

Slechts een voor een regels die
nauwelijks bijeengehouden door
hoop of beleving een poging wagen
geschreven lijnen te doorbreken.

De gedichten in Literaire glibberingen & poëtische trilsels ontstijgen de alchemie die de rest van het boek bijeen houdt. Zij zijn een aparte kleine dichtbundel waard. Maar dat had ik geloof ik al gezegd.

Jan de Jong

Sonn Franken – Literaire glibberingen & poëtische trilsels. Boekenindustrie Vlissingen. 300 blz. € 34,95.