Denk na voordat je iets zegt; lees voordat je iets denkt

Sinds kort kan iedereen in Nederland en Vlaanderen Fran Lebowitz kennen. In de Netflix-serie Pretend it’s a city laat ze zich in zeven afleveringen van een half uur interviewen door niemand minder dan Martin Scorsese, die ook de regie voor zijn rekening nam. Lebowitz (1950) vertelt vol branie en humor over New York. Het openbaar vervoer komt aan de orde, de bibliotheken, de burgerlijke stand en nog zo het een en ander. Het leven in de grote stad. De rol van Scorsese beperkt zich tot een enkele vraag en tot vele overdreven gulle lachsalvo’s. Hoewel, overdreven, Lebowitz praat aanstekelijk, is kritisch, maar vooral ook ontzettend grappig. De Washington Post noemde haar ‘de grappigste vrouw van America’. En ze spreekt zoals ze schrijft. Haar essays en columns, al veertig jaar geleden gebundeld in Metropolitan Life (1978) en Social Life (1981) werden in 1994 samengebracht in The Fran Lebowitz Reader en zijn onlangs (eindelijk!) vertaald in Volgens Fran. Inmiddels is Lebowitz al decennia in het jammerlijke bezit van een writer’s block en komt ze aan de kost als publiek intellectueel met vele spreekbeurten (‘precies wat ik altijd wilde: mensen vragen mij naar mijn mening en mogen me niet in de rede vallen.’) en optredens in de shows van David Letterman en Jimmy Fallon.

De stukken in Volgens Fran zijn dus oud. Maar je hoeft desondanks niet in de tijdmachine terug naar 1980, want ze zijn ook verrassen actueel. Zo heeft een essay over de verschrikkingen van stakende schrijvers nog niets aan urgentie ingeboet:

Grote steden worden niet zelden geteisterd door stakingen en demonstraties van artsen, vuilnismannen, brandweerlieden en politieagenten. Er is altijd sprake van publieke verontwaardiging, doordat degenen die bezorgd zijn over de openbare veiligheid meteen al beelden voor zich zien van brandende vuilnishopen, en aanstekelijk werkende moorden. Maar vuilnishopen op straat, uitslaande brand in de slaapkamer, loslopende moordenaars en vlekjes op de longen zijn slechts fysieke ongemakken. Er zijn veel ernstiger werkstakingen denkbaar, en politici en burgers die te maken krijgen met tamelijk traditionele problemen kunnen zich troosten met de gedachte: Tja, het is een afschuwelijke puinhoop, maar godzijdank zijn het niet de schrijvers. Want neem maar van mij aan: vergeleken met de schrijvers weten zelfs de vrachtwagenchauffeurs nog geen deuk in een pakje boter te slaan.

Waarna ze ons een algehele schrijversstaking als een ware dystopie schetst, die je beter niet kunt onderschatten.

Ze schrijft ook over de huizenmarkt en de ellende van gentrificatie, huisdieren en planten (voor beide geldt: niet aan beginnen), diëten en stress, nagelstudio’s, maar vooral over kunst en literatuur. In de laatste aflevering van Pretend it’s a city vertelt ze tegen Martin Scorsese over haar verslaving aan boeken. Ze koopt alles, doet niks weg en is voortdurend aan het lezen. Er komt ook een beroemd citaat van haar langs: ‘Think before you speak; read before you think’.

In het boek bevat het hoofdstuk ‘Letteren’ een lange reeks behartigenswaardige tips voor aankomende schrijvers en dichters, waarvan ik er enkele u niet wil onthouden:

Als je seksuele fantasieën werkelijk interessant zouden zijn voor anderen zouden het geen fantasieën meer zijn.

*
Het zou voor jou als literatuurliefhebber interessant kunnen zijn om te weten dat in het hele werk van Shakespeare het woord ‘assertief’ geen enkele keer voorkomt.

*
Als je van mening bent dat denken over zelfmoord voldoende bewijs is van een dichterlijke aanleg, vergeet dan niet dat daden overtuigender zijn dan woorden.

*
Als je in Los Angeles toekijkt hoe de zon ondergaat boven het terrein van een tweedehandsautohandel en je wordt getroffen door de overeenkomst van dit beeld met het onvermijdelijke lot van de mensheid, schrijf dit dan onder geen beding op.

Maar ook voor niet schrijvers heeft Volgens Fran meer dan genoeg te bieden. Zoekt u als postbode redenen om op bepaalde adressen niet te bezorgen? Wilt u ook weleens een arme medemens ontmoeten? Kampt u met opvoedingsproblemen (zowel van uzelf als van uw kroost)? Snapt u niets van het tijdsverschil tussen New York en Californië (het is er niet drie uur vroeger, maar de dagen duren er drie uur langer)? Worstelt u kortom met allerhande wezenlijke levensvragen? Dan is het misschien een goed idee om Volgens Fran te lezen. Het lost niets op, maar je ziet er wellicht wat beter de humor van in.

Jan de Jong

Fran Lebowitz – Volgens Fran. Vertaald door Irving Pardoen. Podium, Amsterdam. 288 blz. € 22,50.

Pretend it’s a city van Martin Scorsese is te zien op Netflix (zeven afleveringen van 30 minuten)