Het Paleis van de verloren Don Kozak

Je moet je kop er wel bijhouden in Aleksandra, de familieroman die Lisa Weeda schreef over de Oekraïense tak van haar familie, en daarom is er een uitgebreide stamboom achterin opgenomen om je weg te kunnen vinden tussen de Nikolajs. Er is ook sprake van een geborduurde stamboom die Lisa van haar grootmoeder Aleksandra meekreeg naar Oost-Oekraïne, op zoek naar oom Kolja die in de recente strijd tussen Russen, Oekraïners en separatisten om het leven is gekomen. De ziel van Kolja is nog rusteloos. Het is Lisa’s taak om hem naar ‘de overkant’ te brengen, de stamboom af te maken.

Weeda begint realistisch bij een grensovergang waar ze door soldaten tegengehouden wordt. Het gebied is te gevaarlijk, maar zij weet op een gegeven ogenblik toch aan de aandacht van de soldaten te ontsnappen en komt via een mijnenveld in een fictieve wereld terecht: het Paleis van de verloren Don Kozak. Daar ontmoet ze haar in 1953 overleden overgrootvader Nikolaj.

Voor een debuutroman is Aleksandra ongelooflijk ambitieus. Weeda leidt ons aan de hand van deze Nikolaj door haar familiegeschiedenis, die tegelijk de geschiedenis van de Oekraïne in het klein is. Met de overheersing door de communisten die hun gelijkheidspolitiek meedogenloos doorvoeren en daarna het regime van de nazi’s. Keer op keer wordt de bevolking geknecht en uitgebuit. De nog jonge Aleksandra wordt door de nazi’s tewerkgesteld in Duitsland. Aleksandra trouwt na de oorlog met een Nederlander en weet te ontkomen aan de vloek van de geschiedenis die op haar land ligt.

De verhalen in het Paleis van de verloren Don Kozak worden afgewisseld met het verhaal van oom Kolja in het heden. Hij ziet dat separatisten het gebied innemen waar hij woont en dat nu Volksrepubliek Loegansk heet. Nieuwe heersers, nieuw nationalisme. De stembiljetten worden van tevoren al ingevuld door de machthebbers. Dat Kolja zich afzijdig blijft houden wordt hem niet in dank afgenomen. De geschiedenis van onderdrukking en machtsmisbruik herhaalt zich voor de zoveelste keer.

Er komt wel heel veel narigheid voor in Aleksandra, je mist een beetje de contrasten die er wat lichtheid tegenover stellen. Dat neemt niet weg dat je ook meteen kunt zien dat we een schrijver rijker zijn die hoog durft in te zetten. Het doet denken aan het oeuvre van Günter Grass die het persoonlijke verhaal wist te verbinden met een groter algemeen verhaal. Dat belooft nog wat voor de toekomst.

Coen Peppelenbos

Lisa Weeda – Aleksandra. De Bezige Bij, Amsterdam. 352 blz. € 22,99.

Deze recensie verscheen eerder in de Leeuwarder Courant en het Dagblad van het Noorden op 7 januari 2022.

Beluister ook de Tzumcast over Aleksandra.