Het geluid van het Ersatzkind

Op een zwart-witfoto voor in Het verloren kind zie we een vader en moeder met tussen hen in een kind op een hobbelpaard. Je voelt intuïtief aan dat er iets is met het kind dat met grote ogen naast de camera kijkt. Je komt er al snel achter dat het een foto gemaakt is nadat het kind is overleden. Lodewijk, de hoofdpersoon in de novelle van Erik Harteveld, is het vervangkind van het kind op de foto.

Harteveld situeert Het verloren kind voor een groot deel in het Parijs van 1900. De uit Haarlem afkomstige Lodewijk studeert aan de Schola Cantorum. In brieven aan zijn broertje schrijft Lodewijk over zijn ontmoetingen met de docenten en andere internationale studenten op zijn  school. En passant komen we veel te weten over de Franse hoofdstad waar net de Wereldtentoonstelling gehouden wordt en voor het eerst bewegende trottoirs te zien zijn.

De couleur locale weet Harteveld spelenderwijs binnen te brengen in Het verloren kind, dat toch draait rond het zware trauma van de ouders van Lodewijk van wie het kind verdronk in de vijver in de tuin. Over het ‘Ersatzkind’ blijft altijd de schim van zijn broertje hangen. Toen Lodewijk voor het eerst uit de kleren van zijn broertje gegroeid was en met zijn vader een nieuwe jas had gekocht, zei zijn moeder: ‘Och, wat zou hém dat mooi hebben gestaan!’

In Parijs wordt Lodewijk een individu, iemand die zich binnen de kortste keren ontwikkelt tot een componist die zijn docenten versteld doet staan. In zijn composities brengt Lodewijk zijn gevoelsleven tot uiting. In zijn Lamento heeft hij het verdriet over zijn broertje een plaats gegeven en dat komt hard aan bij zijn ouders die bij wijze van verrassing in de zaal zitten. Het knappe van Harteveld, die ook muzikant is, is dat hij de muziek zelf onder woorden weet te brengen.

Al eerder schreef Harteveld een roman in brieven. Koude oorlog aan de IJssel was een niet zo geslaagd samenwerkingsproject met A.L. Snijders. Een overgeproduceerd boek vol foto’s waarin Harteveld naast zijn historische kennis ook zijn ironische kant liet zien en waaraan Snijders slechts een paar zkv’s toevoegde. Het verloren kind is veel kleiner van opzet, maar de behandelde thema’s – verlies en het creëren van zelfstandigheid – zijn groot. De drang om grappig te willen zijn heeft Harteveld weten te onderdrukken. Dit is het beste wat Harteveld tot nu toe geschreven heeft.

Coen Peppelenbos

Erik Harteveld – Het verloren kind. AFdH, Enschede. 128 blz. € 19,50.

Deze recensie verscheen eerder in de Leeuwarder Courant en het Dagblad van het Noorden op 1 april 2022.