Berties belle époque

In Mike Hoogvelds non-fictieboek Bertie en de wonderjaren worden we meegenomen naar de periode van weelde tussen het einde van de negentiende eeuw en de Eerste Wereldoorlog, die later bekend zal komen te staan als het gouden tijdperk of de belle époque. In korte tijd ontstaat door de enorme wetenschappelijke ontwikkelingen de moderne wereld. En wie leeft er in deze periode? Edward VII, alias Bertie.

Op 9 november 1841 bevalt koningin van het Verenigd koninkrijk Victoria van haar eerste zoon: Albert Edward. De weinig leergierige en onhoffelijke Albert Edward is echter niet de zoon die Victoria gehoopt had en de band tussen beiden is zo slecht, dat ze hem de naam Albert niet waardig vindt; ze noemt hem Bertie. Deze geuzennaam draagt Albert Edward zijn leven lang met trots, tot hij in 1910 na negen jaar koningschap sterft. Bertie heeft in een tijd van ongekende wetenschappelijke en economische groei geleefd, waaraan hij, zo laat Hoogveld zien, een grote bijdrage heeft geleverd. Juist doordat zijn moeder hem het liefst zover mogelijk van de troon verwijderd zag, dompelde de ondeugende Bertie zich onder in het druistige stadsleven, waar hij, naast vele knappe vrouwen, ook veel invloedrijke mannen ontmoette.

De belle époque begint grofweg halverwege de tweede helft van de negentiende eeuw. De industriële revolutie is al een tijd gaande en op het platteland zijn minder mensenhanden nodig waardoor burgers zich gaan concentreren in steden. Met Londen, Parijs en New York als belangrijkste centra vindt er een creatieve explosie plaats, met veel levensveranderende innovaties tot gevolg. Van de telegraaf en de fiets tot de wasmachine en het koffiezetapparaat; de ene wereldtentoonstelling na de andere volgt zich op, en Bertie, die vaak in Parijs verblijft, zit er met zijn neus bovenop en raakt bevriend met vele uitvinders en ondersteunt hun onderzoeken.

Bertie is zelf ook een ondernemend persoon, met een voorliefde voor snelheid. Zo geeft hij als prins de ontwikkeling van de auto een boost door als een van de eersten zo’n voertuig aan te schaffen en uiteindelijk zelfs een wagenpark te bezitten. Hoe invloedrijk hij is blijkt ook wel uit het feit dat hij, door de omvang van zijn buik, het openlaten van het onderste knoopsgat van een gilet introduceert. Bertie past bij uitstek bij het tijdsgewricht van de belle époque. Niet alleen doordat hij innovaties ondersteunt, maar ook door zijn losbandige mentaliteit. Je zou kunnen zeggen dat de belle époque de periode is waarin de mens de luxe gaat omarmen. De fenomenen ‘vakantie’ en ‘entertainment’ ontstaan, de eerste sportcompetities worden georganiseerd en de medische wereld ontdekt de preventieve geneeskunde. De vooruitgang is niet te stoppen, even lijkt de hemel werkelijk op aarde. En toch. De belle époque stopt abrupt bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog (1914) waarin men gebruik maakt van communicatie, wapens en voertuigen die in de gouden jaren zijn ontwikkeld.

Bertie en de wonderjaren is een plezier om te lezen. Mike Hoogveld stipt werkelijke alle vormen van innovatie uit deze periode aan, waarmee het een handig naslagwerk is om in bezit te hebben. Voor iemand die normaal gesproken managementboeken schrijft, is het opvallend publieksvriendelijk opgeschreven, op enkele wel erg letterlijke vertalingen na (proliferatie, disruptief etc.). Hoogveld heeft een periode vol innovaties waar we nog dagelijks de gevolgen van ondervinden, toegankelijk gemaakt voor zowel leken als oppervlakkige kenners, waar ik mijzelf onder schaar.

Dat hij ook nog het leven van kroonprins Bertie schetst, valt te rechtvaardigen om een rode draad aan te brengen in het boek. Toch voelt Berties aanwezigheid vaak overbodig en krijgen we om onduidelijke redenen sommige delen van zijn leven uitgebreid en andere delen beperkt in beeld. Wel was het een verademing dat Hoogveld niet de overdreven eerbiedige toon aanslaat die zoveel royalwatchers eigen is: ‘Maar ondanks het feit dat de opvliegende jongedame met haar vooruitstekende tanden en gedrongen postuur niet echt als een schoonheid valt te omschrijven, stelt ze hoge eisen aan het uiterlijk van haar aanstaande wederhelft.’ Dit gaat over koningin Victoria.

Martijn van Bruggen

Mike Hoogveld – Bertie en de wonderjaren. Een kroonprins en de uitvinders van de moderne wereld. Querido, Amsterdam. 336 blz. € 23,90.

Eerder verschenen in de Boekenkrant mei 2022