Het past, het beklijft

De kennis wat een roman allemaal vermag, lijkt, om het mild te zeggen, wel een beetje vervaagd. Te veel wordt er naar ‘het verhaal’ gekeken, de scènes, de mate waarin het aanhaakt bij actuele thematiek, in plaats van dat er getuigd wordt van onder meer stijl, ritme, vorm en gelaagdheid. Een recensie is steeds vaker een soortement navertelling van de inhoud. Vlaggetjes zwaaien. Kijk, dit boek is ook verschenen, kan er alleen geen zinnig woord over zeggen.

Hoe zwaar moet een dergelijke bespreker het hebben met een ‘welbespraakte’, fijn fragmentarische roman als Praag aan zee van Chrétien Breukers. Een mooi losgezongen totaaltekst met een grote gevoelswaarde. Een leeservaring die weet te ontroeren door een cocktail van verdichting, mystificatie, zelfspot en hallucinante beelden. Leve de phantasmata! Breukers, de dagdromer pur sang. Hoe raak is in dat kader het motto van filmregisseur Terrence Malick Fragments…pieces…of a man. Een tekst die bestaat uit breuklijnen, de schrijver, of eerder de mens, het personage als een gecraqueleerde oude meester. Geen woord te veel. Een ware zoektocht naar de juiste vorm. Een logische exercitie na de vorige Breukers En in de nacht een riem. De recensie van deze voorloper, een schaduwtitel, is vrijwel naadloos ook op Praag aan zee te draperen, maar toch is het nieuwe boek beslist geen episode, geen seriewerk. De schrijver die zijn vaste kunststukje acteert. Nee, Breukers graaft steeds verder, steeds dieper, laat steeds meer los, nadert de essentie.

‘De schrijver getuigt hier van leeuwenmoed.’ ‘De poëtische achtergrond van Breukers komt hier ten volste tot zijn recht.’ ‘De spanningsboog bevindt zich in elk fragment afzonderlijk, in elke zin welhaast en toch is het boek wonderlijk genoeg heel coherent.’ ‘Het is de taal die hier glorieert.’ ‘De kracht van goede literatuur, aldus Herta Müller, is wanneer je in de onderbuik weet dat iets echt is, oprecht, goed, maar dat je niet precies de vinger erop kan leggen waarom.’ ‘Het Droste effect – de schrijver c.q. de wording van het boek duikt op in de tekst, doorgaans bijzonder irritant – wordt door Breukers adequaat uitgebuit in de zoektocht naar de (schrijf)waarheid in deze taallustige koortsdroom.’ ‘Het is de buitenwereld die via de binnenwereld wordt geduid.’

Praag aan zee is Breukers beste roman, de apotheose waarin feitelijk al zijn schrifturen en kuren samenkomen, zijn uitgekristalliseerd. Iets over relaties, over een dode vader, over een land dat als een geliefde achtergelaten moet worden. Dat doet er eigenlijk helemaal niet toe. Welk boek is helemaal ‘eerlijk’? Weg met die wens om iets als autobiografisch te kunnen karakteriseren. Lees een boek vrij en onbevangen, zonder stempeleisen. De tekst van Praag aan zee verdient het volste vertrouwen van de lezer. De schrijver zoekt naar het wezenlijke, durft af te dalen naar de diepste, zwarte krochten in zichzelf zonder ook maar een moment op navelstaarderij of zelfbeklag betrapt te kunnen worden. Breukers heeft zijn geheel eigen taal weten te vinden. Brokstukken, enkele zinnen. Het maakt hier beslist niet uit. Het past, het beklijft en tilt het geheel naar een hoger plan. Praag aan zee is een roman waarin het vergeefse pijnlijk mooi opgesloten zit, geschreven, uitgebeend eerder, in een aangenaam dwingend ritme, het ritme van het hart dat zich zonder voorbehoud uitstort. Groots dus.

Guus Bauer

Chrétien Breukers – Praag aan zee. Vleugels, Bleiswijk. 128 blz. € 23,95.

De boeken van uitgeverij Vleugels zijn te koop in de betere boekhandel of rechtstreeks bij de uitgeverij.

Lees ook de recensie van Kees Mercks over dit boek.

(Gravure van Praag via het Rijksmuseum, publiek domein)