Je bent ze allemaal kwijtgeraakt

In Kiendorps oorlog beschreef Janneke Holwarda vorig jaar de herinneringen van jazztrompettist Willem Reinen aan de Tweede Wereldoorlog en de vlucht van het gezin uit Arnhem. De trauma’s aan die tijd waarin zijn vader ook nog zelfmoord pleegt, komen terug in het zelfstandig te lezen Nachtman. Willem Reinen is inmiddels in de negentig en ziet terug op de rest van zijn leven.

Holwarda heeft de ware geschiedenis van Reinen gefictionaliseerd, schrijft ze in een kort slotwoord. Ze doet dat, net als in haar vorige boek, met korte stukken tekst, flarden van gedachten soms en dat pakt ontzettend goed uit. Je zit in het hoofd van de steeds meer aftakelende Reinen, die zich met moeite de hulp laat welgevallen van Agatha, die eten komt brengen en een beetje toezicht probeert te houden.

De goed gekozen je-vorm waarin Nachtman geschreven is, geeft een zekere afstandelijkheid aan de vertelling. Over zijn door de oorlog geruïneerde gebit zegt de verteller:

Tand voor tand en kies voor kies heb je ze moeten heroveren. Elke cent die je overhad heb je erin gestopt. Met een ander gebit had je misschien tot de grootsten behoord.

Het is een gevaarlijk procedé dat Holwarda heeft gekozen. Als dezelfde tekst in de ik-vorm had gestaan, dan was die af en toe te larmoyant geweest en tegelijk moet ze oppassen dat ze geen commentaar gaat geven. ‘Je vrouwen. Je bent ze allemaal kwijtgeraakt.’ Holwarda weet de balans te bewaren tussen die twee valkuilen.

Intussen krijg je een mooi, intiem portret van het leven van een man die na de oorlog is gaan varen, in New York in contact kwam met de grootste jazzmuzikanten die optraden in kleine clubs. Je leert zijn verloren liefdes kennen, het moeizame contact dat hij met zijn zoons heeft en zijn steeds kleinere actieradius naarmate hij ouder geworden is. Zijn mobiliteit neemt af, de kanker heeft het trompet spelen onmogelijk gemaakt en zijn vrienden zijn overleden. Met de jaren is hij niet milder geworden. ‘De wereld wordt geregeerd door klootzakken. Het zijn allemaal proleten.’

Omdat Holwarda geen chronologisch verhaal heeft geschreven, maar in korte stukjes heen en weer springt in de tijd, heb je als lezer ook het idee dat je in het hoofd van Willem zit. Je hebt nauwelijks het idee dat er een schrijfster aanwezig is die dat allemaal zorgvuldig gecomponeerd heeft. Dan heb je een goed boek in handen.

Coen Peppelenbos

Janneke Holwarda – Nachtman. Wereldbibliotheek, Amsterdam. 192 blz. € 20,-.

Deze recensie verscheen eerder in de Leeuwarder Courant en het Dagblad van het Noorden op 6 augustus 2022.