Een oude dame aan zee

Barcelona, 1991. De wat morsige Catalaanse havenstad maakt zich op voor de Olympische Spelen van 1992. Stadsplanners willen de gelegenheid aangrijpen voor een grondige facelift, met onder meer de aanleg van een ringweg. Ook de wijk Barceloneta, eigenlijk een schiereilandje naast de haven, wordt onder handen genomen. Dat betekent slecht nieuws voor de eigenaars van de veelal zonder vergunning opgetrokken xiringuito’s, eenvoudige visrestaurantjes bij het strand waar de lokale bevolking graag aanschuift voor een goedkoop dagmenu. Ze ontstonden na de Spaanse burgeroorlog, tijdens de diepe misère van de jaren veertig, als schuurtjes met golfplaten waar vissers hun verse vangst aan de man brachten, en staan symbool voor de authentieke volkskeuken. Voor het gezin van Pepe en Montse, die zo’n tentje uitbaten, breekt een moeilijke periode aan.

Edwin Winkels (1962), schrijver van deze roman, woont al sinds 1988 in Barcelona en heeft de stad sindsdien zeer ingrijpend zien veranderen. Er valt natuurlijk ook moeilijk naast te kijken: met de stadsvernieuwing kwamen ook spotgoedkope luchtvaartmaatschappijen die toeristen uit alle hoeken van Europa massaal naar de wat vergeten stad vlogen, wat niet alleen geld opbracht, maar ook veel problemen veroorzaakte.

Het doet wat denken aan Ilja Leonard Pfeijffers Grand Hotel Europa, waarin de schadelijke gevolgen van massatoerisme worden aangekaart. Terwijl Pfeijffer zich vooral richt op kunststeden als Venetië of monumenten als de Sixtijnse kapel, heeft Winkels het echter over een ander, even schadelijk neveneffect van dat massatoerisme, namelijk de ontzieling van oude, authentieke volksbuurten waar lokale restaurants en winkels steeds meer plaats moeten ruimen voor fastfood- en winkelketens en buurtbewoners onder druk van de stijgende woningprijzen moeten vertrekken. Barcelona blijft een prachtige stad, maar het doet werkelijk pijn aan het hart om te zien hoe bijvoorbeeld de Rambla, ooit een statige wandelboulevard, vrijwel om zeep is geholpen door allerhande toeristenvallen en dubieuze restaurants.

Winkels hangt het verhaal over het verzet tegen de gentrificatie dus op aan de lotgevallen van Pepe en zijn gezin, maar laat ook de stad zelf aan het woord, als een eeuwenoude dame die in de ik-vorm vertelt. Die personificatie werkt heel goed, de stukjes waarin de stad aan het woord komt, zijn wat mij betreft de sterkste van de roman en brengen Barcelona echt tot leven. Het is een aardige vondst om haar als een statige, oude dame commentaar te laten geven op het hele gebeuren:

Misschien komt het wel door die toeristen. Zij flaneren hier in korte, schreeuwerige broeken, en soms bijna blote bovenlijven, zonder enig decorum dat je uit respect jegens mij en mijn inwoners toch moet kunnen opbrengen. Alsof de Rambla de boulevard van Benidorm is, waar de grens tussen strand en steen nauwelijks bestaat; maar vanaf de Rambla is mijn strand nog echt een half uur lopen, hoor.

Natuurlijk dreigt hier ook het gevaar van de nostalgie, want niet alles was vroeger beter. Voor de stadsvernieuwing en de massale komst van toeristen kreunde Barcelona onder de heroïne-epidemie van de jaren tachtig. Barceloneta was toen, in Winkels woorden ‘een rattenval vol rondslingerende injectienaalden en uitgemergelde heroïneverslaafden’, en de stad leefde nog ‘met haar rug naar de zee’ omdat er tussen het stadscentrum en het water alleen zware havenindustrie lag. In zee zwemmen was trouwens geen goed idee: er werd nog massaal afvalwater geloosd.

Toch is het jammer dat met die morsigheid ook veel van het volkse karakter van Barcelona verloren is gegaan: het lijkt soms wel alsof de junkies van toen zijn vervangen door buitenlandse comazuipers die brallend door de oude stad laveren. Je kunt dus alleen maar hopen dat beleidsmakers eindelijk beginnen in te zien dat steden niet gebaat zijn met massatoerisme en beter kunnen inzetten op duurzame alternatieven. In afwachting daarvan kunnen ze zich misschien laten inspireren door Edwin Winkels, die met Xiringuito een roman heeft geschreven waaruit veel liefde voor zijn thuisstad spreekt, maar ook ongenoegen over het onrecht dat haar daar onkundig beleid en winstbejag werd aangedaan.

Daan Pieters

Edwin Winkels – Xiringuito. Podium, Amsterdam. 288 blz. € 21,99.