Mensch durf te leven

Misschien wel het meest karakteristieke kenmerk van de lagere middenklasse is de nooit wijkende twijfel of je je niet te veel verbeeldt. Wereldoorlog I-veteraan R.C. Sherriff (1896-1975), wiens vorig jaar in het Nederlands verschenen roman Twee weken weg een ware bestseller werd, had een zwak voor de kleine man en vrouw. In zijn nu ook in het Nederlands verschenen roman Een tweede leven worstelen Tom en Edith Baldwin op vergelijkbaar aandoenlijke wijze met het kleinburgerlijk bestaan als Ernest en Flossie Stevens in Twee weken weg.

R.C. Sherriff hoefde zelf niet ver te reizen om de mensen te ontmoeten, die hem tot onderwerp konden zijn en ook zijn boeken zouden kunnen lezen. Wat hij schreef moest voor talloze ‘gewone mensen’ immers zeer herkenbaar zijn. Wat het betekende om maar liefst twee weken op vakantie te gaan aan de kust in Twee weken weg. En nu dan een ander groot moment in een mensenleven: verhuizen naar een nieuwe woning met alles wat daar bij komt kijken. Vergelijk het met Oek de Jong die in deze tijd zijn rijbewijs probeert te halen; iedereen herkent de vertwijfeling en de ongrijpbare administratieve ellende.

De 58-jarige Thomas (Tom) Baldwin werkte keurig veertig jaar op een verzekeringskantoor in de Londense City. Dus dagelijks per trein heen en terug tot het pensioenmoment daar is en hij, elke dag thuis bij zijn vrouw Edith, begrijpt hoe troosteloos het bestaan is in dat oude, vervallen huis. Het is zo’n typisch Engels bakstenen geval met een verzuurde tuin die omgeven is door nog meer bakstenen muren. Als Edith de moed er in probeert te houden door onbesuisd voor te stellen een wandeling te gaan maken in de natuur, waar ze als jong stel ook wel vertoefden, wordt de eerste stap gezet naar dat tweede leven uit de titel.

Sherriff is natuurlijk geen schrijver van deze tijd, wat zich geregeld uit in wat oubollige of gedateerde passages en in onze tijd als racistisch of misogyn ervaren aspecten. Het is dus zaak te beseffen dat Een tweede leven uit 1936 dateert:

Hij had gewerkt voor zijn pensioen en had haar een huis en vrije tijd gegeven terwijl hij werkte. Nu moest hij vrije tijd hebben en moest zij op haar beurt werken voor zijn pensioen, wanhopig werken om hem het geluk te geven dat hij verdiende.

Sherriff houdt zich ook strikt aan een lineaire opbouw en weidt ontspannen uit waar dat maar kan. Voor een charmant boek als dit, mede door de invoelende vertaling van Inge Kok, met termen als bezoeking, lanterfanten en schellen als de huisbel wordt geroerd, is dat overigens geen straf. Het geeft de karakters meer reliëf en, net als in Twee weken weg, biedt het ook ruimte aan wat ironische terzijdes en spitsvondige formuleringen. Zo moeten meubeltjes van kunstmatig verouderd eikenhout in die tijd wel erg in de mode zijn geweest, want Sherriff kan het niet nalaten er als ‘running gag’ een beetje de draak mee te steken.

Eenmaal aangekomen op de top van een heuvel, waar Tom en Edith van hun van vroeger bekende uitzicht willen genieten, zien ze tot hun leedwezen een bouwplaats met modelwoning. Van langdurig gemopper komt het niet, want een jonge verkoper verleidt ze de modelwoning te gaan bekijken. De twee leden van de lower middle class vinden dat nogal wat, maar durven het toch aan. Eenmaal thuis begint na het dromen het lastige cijferwerk. Zou het kunnen, is het niet een te groot risico…, maar stel je toch eens voor. Dat het nieuwe huis duurzaam is, blijkt dan al een aantrekkelijk verkoopargument:

De ogen van de jongeman begonnen triomfantelijk te stralen: ‘Nee, meneer! Deze boiler heeft vrijwel geen kolen nodig: hij verbrandt al het keukenafval. U gebruikt uw afval om uw huis te verwarmen en u van warme baden te voorzien!’

De twee wagen de stap en daarmee wordt Een tweede leven een subtiel pleidooi voor enige durf in het leven, al verdwijnt de innerlijke twijfel nooit. Want in dat oude huis hadden ze immers zo veel moois meegemaakt en wat moeten ze als ouderen eigenlijk in zo’n op de toekomst gericht project? Dit gegeven speelt door tot de laatste bladzijde, als een oud-collega van Baldwin komt kijken hoe het zijn vroegere kantoorgenoot is vergaan. Een verhaal zo rond als romans van die tijd rond moesten zijn.

André Keikes

R.C. Sherriff – Een tweede leven. Vertaald door Inge Kok. Atlas Contact, Amsterdam. 336 blz. € 24,99.