Leven en liefhebben in een kapotgeschoten Syrië

Zolang de citroenbomen bloeien vertelt het verhaal van Salama Kassab, die als vrijwilliger in een Syrisch oorlogsziekenhuis werkt. Het verhaal van Salama lijkt overeenkomsten te hebben met dat van de schrijver, Zoulfa Katouh, die inmiddels in Zwitserland woont. Zolang de citroenbomen bloeien is een inhoudelijk sterke youngadultroman, die de anonieme vluchteling een gezicht geeft.

Een aantal jaar nadat de Arabische Lente begon, brak ook in Syrië een opstand tegen dictator Assad uit, die uitmondde in een burgeroorlog. Het leven van Salama Kassab veranderde drastisch: haar ouders stierven bij een bombardement en haar oudere broer werd opgepakt vanwege zijn baan als arts. Vanwege het grote tekort aan medisch personeel werkt Salama sindsdien, onervaren en onbevoegd, in het ziekenhuis. Daar komt dagelijks een stortvloed aan slachtoffers binnen. Sommigen zijn ondervoed, anderen gewond door bombardementen, sluipschuttersaanvallen of gifaanvallen. Thuis zorgt Salama voor haar zwangere schoonzus, bij wie ze is ingetrokken sinds haar familie is gestorven. Tijd voor rust is er niet, want ze staat voor een groot dilemma: moet ze uit Syrië vertrekken voor haar eigen veiligheid én die van haar schoonzus, of moet ze haar land steunen en de gewonden in het ziekenhuis blijven verzorgen? Het helpt daarbij niet dat ze last heeft van een constante hallucinatie: Khawf. Deze schimmige figuur dringt zich met ongevraagde adviezen en toekomstbeelden aan Salama op en probeert haar over te halen om de gevaarlijke tocht naar Europa te ondernemen. Ten slotte is daar nog de knappe Kenan. Sinds Salama zijn zusje van de dood heeft gered, is hij vastbesloten om de rest van de wereld de gruweldaden van het Syrische regime te laten zien door in het ziekenhuis te vloggen. Daarbij groeien hij en Salama steeds dichter naar elkaar toe.

Onze toekomst is somber. Een half verwoeste flat en een zusje dat voor haar leven vecht. Ons leven bestaat uit knagende honger, bevroren ledematen, wees geworden broertjes en zusjes, bebloede handen, granaatscherven, vrees voor de dag van morgen, onuitgesproken angsten en verse wonden. Onze toekomst is ons uit handen gerukt.

In Zolang de citroenbomen bloeien wordt de lezer vooral meegesleurd door het aangrijpende verhaal. Stilistisch laat het boek nog wat te wensen over. Zo doen de beeldspraken soms geforceerd aan: ‘Het vlammetje hoop in ieders ogen flakkert als een kaars die uitdooft.’ Ook de hallucinaties van Salama zijn soms zo uitgebreid en overtrokken beschreven dat ze onrealistisch lijken. Dat neemt niet weg dat Katouh weet hoe ze de lezer bij de lurven moet grijpen en beeldend schrijft over de gruweldaden van het Syrische regime. Soms wil je wegkijken, zoals je misschien doet wanneer er oorlogen op het journaal zijn, maar het verhaal houdt je vast. Daar zit de kracht van het boek: het geeft de anonieme asielzoeker een gezicht, het laat een persoonlijk beeld achter de nieuwskoppen zien. Ook de invalshoek is vernieuwend: het gebeurt niet vaak dat je een verhaal leest over de Arabische Lente vanuit het perspectief van een vrouw.

Het is bij het lezen van dit boek soms onmogelijk om geen schaamte te voelen over de veelvoorkomende laconieke houding tegenover vluchtelingen en de omstandigheden waarmee zij te maken krijgen. Zolang de citroenbomen bloeien weet van een overbekende ver-van-je-bed-show weer een verhaal te maken dat zo dichtbij komt dat het je raakt. Katouh doet dit bovendien niet op een manier waarbij ellende constant de boventoon voert. De liefde die het hoofdpersonage voelt voor het land waarin ze is opgegroeid wordt minstens zo mooi beschreven als de misère waarin dit land verkeert. Daarnaast is er ruimte voor humor – al is die soms wat cynisch – en een hoopgevend liefdesverhaal tussen Salama en Kenan. Zolang de citroenbomen bloeien staat misschien te boek als een youngadultroman, maar is meer dan dat. Het is een must-read voor iedereen die af en toe uit het zicht verliest dat er levensverhalen zitten achter de aantallen vluchtelingen waarover in het nieuws wordt bericht.

Eva Prakken

Zoulfa Katouh – Zolang de citroenbomen bloeien. Blossom Books, Utrecht. 392 blz. €19,99.