Een ware verhalenverteller

Munt van Richard Osinga staat op de shortlist voor de Boekenbon Literatuurprijs 2023. En niet voor niks. Het is een spannend verhaal dat vernuftig is opgebouwd uit drie verhaallijnen met elk een goed uitgewerkte hoofdpersoon. En tussen de verhalen door wordt het postkolonialisme aangekaart en de verhoudingen tussen wetenschap en realiteit tegen elkaar afgezet. Wat is het nut van wetenschap in een land vol armoede en gevaar? Heeft Afrika Europeanen nodig om zijn verleden in kaart te brengen? Is een eeuwenoud graf van meer waarde dan een natuurvolk dat in de bossen leeft? Osinga geeft geen antwoorden of neemt geen stelling in deze kwesties, maar laat de lezer aan de hand van het verhaal er wel degelijk over nadenken.

Xiao Wei is een jonge Chinees die in Butembo, een kleine stad in Oost-Congo, in opdracht van zijn oom goud inkoopt. Hij was veel liever thuis, bij zijn vriendin in China. Nu zijn ze duizenden kilometers van elkaar verwijderd en zien ze elkaar alleen via een computerscherm. Als er op een dag een man in de winkel komt met een zeldzame munt in de aanbieding, slaat hij aan het fantaseren. Stel dat hij er genoeg aan zou kunnen verdienen om terug te gaan naar China?

De Congolees Plamedi is gids voor buitenlandse toeristen die de jungle in willen, zoals een Australische filmploeg die op zoek is naar de Efe, een volk van pygmeeën dat in en van het oerwoud leeft. Langzaam wordt duidelijk waarom hij het oerwoud zo goed kent, en waarom hij bang is voor de Mannen van water, een bende rovende en moordende Congolezen.

En dan is er nog Eva, een jonge Nederlandse wetenschapper die gevraagd wordt de verplaatsingen en ontwikkeling van de Bantou-bevolking in Afrika in kaart te brengen. Ze is palynologe en weet alles van pollen. Potscherven en botten zijn leuk om de geschiedenis te reconstrueren, maar daarmee kom je er niet, zeker niet in het vochtige klimaat van de jungle. ‘De beste manier om de komst van Bantoe-landbouwers in een bepaalde streek aan te tonen is door te kijken naar veranderingen van pollenfrequenties in sedimenten.’ Ze is specialiste en wordt door een hoogleraar uit Gent gevraagd mee te gaan om zo Congo zijn geschiedenis te geven.

Richard Osinga wisselt van perspectief en kruipt even gemakkelijk in de gedachten en gevoelens van de Congolese gids als in die van de jonge ambitieuze onderzoekster of de Chinese handelaar. Dat is ontzettend knap gedaan, niet alleen de karakters zijn volstrekt verschillend, maar ook hun culturele achtergrond. De auteur geeft genoeg prijs van hun verledens om hun beweegredenen te snappen, en vervolgens wordt de lezer op meeslepende wijze meegenomen in de keuzes van de personages, de dromen die ze hebben en de twijfels over het nut van bepaalde beslissingen. Eén hoofdpersoon op die manier schetsen is knap, Osinga boetseert er drie.
De verhaallijnen cirkelen om de munt, gaan soms even samen op of raken elkaar slechts op een los moment. Toch heeft de munt grote invloed op hen alle drie.

Door het boek heen spelen de postkoloniale verhoudingen een belangrijke rol. Hoewel de Europeanen het niet meer voor het zeggen hebben in Congo, lopen ze daar toch niet pretentieloos rond. Maar zijn ze werkelijk begaan met de inwoners? Plamedi overdenkt als gids in het oerwoud meermalen dat men eerder is geïnteresseerd in gorilla’s dan in de laatste natuurvolken, hoewel er nog wel een fascinatie is voor de Efe, de kleine bosbewoners. En wat wil zo’n filmploeg dan van het natuurvolk?

Ze zoeken de puurheid, de eenvoud, de oorsprong. Dit is de wereld zoals deze was voordat de mens met zijn werktuigen van ijzer kwam en de bijl aan de wortel van elke boom zette. Een eindeloos woordeloos woud, waar sluipende, kruipende, slingerende, fladderende, duikende, fluitende wezens de stilte verbreken. Waar mensen zonder werktuigen leven tussen de bomen. Leven van vruchten, van vallen, van vis. Van bessen, van opgegraven wortels, van de honing van een verlaten bijenkolonie.

Als een ware verhalenverteller bouwt de Osinga de spanning knap op. Als je bij de ene hoofdpersoon bent, wil je weten hoe het de anderen vergaat zonder deze alleen te laten. Want dat de jungle een onheilspellend decor vormt, wordt langzaam steeds duidelijker. Eva, Palmedi en Xiao Wei jagen een munt na die meer donkerte veroorzaakt dan geschiedenis aan het licht brengt. Kortom, een veelomvattend en boeiend verhaal.

Arjen van Meijgaard

Richard Osinga – Munt. Wereldbibliotheek, Amsterdam. 288 blz. € 22,99.

Lees ook de recensie van Martijn Nicolaas over deze roman.