De maakbaarheid van een tekentafeldorp

In 2005 ging Koningin Beatrix naar Oost-Groningen om de kraan open te draaien om akker- en weidegronden binnen de ring Scheemda, Winschoten, Beerta, Finsterwolde, Oostwold en Midwolda onder water te zetten en om te toveren tot het Oldambtmeer. Aan de oevers zou een fonkelnieuw dorp met louter koophuizen uit de grond worden gestampt, dat mensen uit de inkomensgroep van ruim bovenmodaal moest aantrekken, die de zo door crisis en armoede geplaagde streek een flinke economische impuls zouden geven. Dorp? De plannenmakers wilden hoog mikken en schreven boven het tekentafelontwerp meteen maar ‘stad’, Blauwestad.

In haar gelijknamige boek vertelt journalist Karin Sitalsing (1976) het verhaal van Blauwestad, vanaf het prille begin als idee van ambtenaar Wim Haasken en de eerste ontwerpen die hij maakte met architect Jan Timmer, tot aan de zomer van 2023. Als schriever op stee kreeg ze de beschikking over het havenkantoortje en sprak daar met inwoners, passanten en mensen die op enigerlei wijze bij de geschiedenis van Blauwestad waren betrokken.

Aan Beatrix’ opendraaien van de kraan waren al 16 jaar van plannenmakerij, bestuurlijk laveren en wegmasseren van oppositie en dwarsliggerij voorafgegaan. De passages over het verzet én het sneven daarvan van de lokale communisten, na het opgaan van de CPN in GroenLinks verenigd in de N(ieuwe)CPN, behoren tot de mooiste van Sitalsings boek.

In 2005 kon eindelijk gebouwd gaan worden. Helaas beantwoordde de werkelijkheid vooreerst niet aan de hooggespannen verwachtingen. De verkoop van kavels vlotte niet; in 2014 telde Blauwestad een luttele 400 inwoners en in dat jaar werd maar één kavel verkocht. Bouwbedrijven trokken zich terug en even leek sprake van een financieel schandaal. De pers, met name het Dagblad van het Noorden, die het hele project van meet af aan al weinig kans van slagen toedichtte, berichtte over Blauwestad in wrang-ironische toonaarden, aansluitend bij het Groningse adagium dat het niks was, niks is en ook nooit wat zal worden.

Het bleef sukkelen tot 2021. Maar in 2020 is de Pieter Smitbrug gereedgekomen, een fiets- en wandelbrug die Blauwestad direct verbindt met Winschoten. Weliswaar verhinderde corona een feestelijke opening, maar dankzij de brug en dankzij de ontdekking van thuiswerken groeide de belangstelling voor Blauwestad en steeg het aantal verkochte kavels ineens snel. Begin 2023 telde Blauwestad 1111 inwoners en de verwachting is dat in dit jaar 50 tot 60 kavels verkocht worden. Blauwestad is uiteindelijk toch het succes geworden dat bedenkers Haasken en Timmer ervan verwachtten.

Sitalsing wijst erop dat met de aanleg van dit tekentafeldorp – want dat is het – werd begonnen in een periode toen het idee van sociale maakbaarheid als waan bij het grofvuil werd gezet. Vraag de Blauwestadjers van nu en ze zullen zeggen dat sinds 2005 het tekentafelontwerp op allerlei punten is aangepast. Soms gedwongen door de omstandigheden, bijvoorbeeld toen besloten werd om ook goedkope(re) woningen neer te zetten. Maar ook omdat het ontwerp niet heilig was en wensen van de inwoners gehonoreerd werden. Blauwestad is dankzij Sitalsings grondige onderzoek, haar vermogen iedereen aan het spreken te krijgen en haar vlotte schrijfstijl een even interessant als toegankelijk boek geworden.

Hans van der Heijde

Karin Sitalsing – Blauwestad. Atlas Contact, Amsterdam. 256 blz. € 22,99.

Deze recensie verscheen eerder in de Leeuwarder Courant en het Dagblad van het Noorden op papier op 22 november 2023.