Een chaotische wereld zonder chronologie of eenduidigheid

Wanorde, grilligheid, meerstemmigheid en een weigering om chronologie te volgen, kenmerken het werk van de Spaanse cultauteur Agustín Fernández Mallo (1967). Zeker zijn eerste trilogie, Nocilla-trilogie (2021), winnaar van de Europese literatuurprijs 2022, is een curieuze en associatief geschreven lappendeken van verhalen die volgestouwd zitten met referenties naar populaire cultuur en wetenschap maar waarin geen chronologie of systematische aanpak in valt te bespeuren. De nieuwe Trilogie van de oorlog is opnieuw experimenteel, iets minder grillig maar van chronologie is ook deze keer absoluut geen sprake en bizarre wendingen volgen elkaar op. Op meerdere momenten in Trilogie van de oorlog komen er zinnen of citaten voor die het hele boek lijken samen te vatten. Zo zegt een personage in het derde deel:

Het punt is dat de werkelijkheid zeer chaotisch is, we nemen de dingen nooit in dezelfde volgorde waar, daarom houden we ons als we erover vertellen of schrijven ook nooit aan de chronologie. Het leven is een vliegtuigcrash verheven tot de hoogste macht, het leven is een grote ramp, het ultieme ongeluk, en met de daarbij horende wanorde vertellen we erover.

Het eerste verhaal is het langste en bevat elementen die in de volgende verhalen van de trilogie terugkomen. Nadat een schrijver naar een conferentie is geweest op het piepkleine eiland San Simón, beslist hij om er illegaal een tijd te gaan logeren tijdens de wintermaanden wanneer het eiland verlaten is. San Simón werd tijdens de Spaanse Burgeroorlog door Franco gebruikt om er gevangenen onder te brengen. Terwijl de auteur het verleden van het eiland onderzoekt, doet hij allerhande ontdekkingen en komt hij op het spoor van een handgeschreven transcriptie van gedichten van Federico García Lorca. Het tweede deel bevat herinneringen van Kurt Montana, een fictief personage dat als vierde man zou zijn meegegaan op de eerste vlucht naar de maan, maar door de autoriteiten is doodgezwegen omdat hij slechts de fotograaf was. Vanuit een verzorgingshuis kijkt hij – vertroebeld door alcoholmisbruik – terug op zijn leven in diverse steden, zijn ouders, een geliefde, de periode als student aan het MIT en zijn ervaring als gevechtspiloot in Vietnam. Het manuscript van Federico García Lorca duikt terug op. In het derde deel is het hoofdpersonage de geliefde van de schrijver uit het eerste deel. Ze onderneemt een voettocht in Normandië langs de kust waar de geallieerden tijdens D-day de Tweede Wereldoorlog een nieuwe wending gaven.

Op de flap van het boek staat dat Trilogie van de oorlog beschreven is als een roman die David Lynch en W.G. Sebald hadden kunnen schrijven als ze hun krachten hadden gebundeld. Dat klopt ten dele maar het vertelt niet het hele verhaal. Het is waar dat zowel Sebald als Fernández Mallo associatief schrijven en in lange zinnen tijdlagen met elkaar weten te vermengen of verbinden. In het derde deel wordt bovendien een prachtige vergelijking gemaakt van het werk van Sebald met de structuur van fractals uit de wetenschap. Maar de schrijfstijl van Sebald is toch veel indrukwekkender, sierlijker en preciezer. Ook de bijna ondraaglijke melancholie van Sebald ontbreekt bij Fernández Mallo. Wat betreft Lynch zijn er zeker voldoende passages te vinden in Trilogie van de oorlog die even bevreemdend, surrealistisch en bizar zijn als de verhaallijnen en plotwendingen uit Twin Peaks of Mulholland Drive. Als er een limousine voorbijrijdt, wordt het raampje opengedraaid en verschijnt George Bush Sr. die overgeeft. Kurt Montana recupereert het braaksel en vindt er stukken röntgenfoto’s in, die, eenmaal terug in elkaar gepuzzeld, stukken tekst bevatten met boodschappen van zijn overleden ouders. Maar Trilogie van de oorlog doet soms ook denken aan het werk van Paul Auster door het toeval dat op veel plaatsen een rol speelt.

Met zijn Nocilla-trilogie dropte Agustín Fernández Mallo een bom in de Spaanstalige literatuur en het boek zal altijd een referentiepunt blijven. Het werk is enorm fantasierijk, grillig, meerduidig en is geschreven in verschillende stijlregisters. Trilogie van de oorlog is evenmin een traditionele roman met een begin, midden en einde. Het is minder uitdagend en complex dan Nocilla-trilogie maar is eveneens een boek waarin de lezer kan verdwalen in een labyrint van verhalen. De drie delen verwijzen naar elkaar en soms is dat heel expliciet maar soms ook veel subtieler. Er komen zaken terug: flarden tekst, thema’s, culturele of wetenschappelijke referenties, personages – telkens in een nieuwe context. Soms zijn die referenties weliswaar wat banaal en weinig diepzinnig, maar Mallo staat nu eenmaal bekend om het vermengen van het ernstige met het speelse, zoals hij wetenschap en antropologie ook vermengt met populaire films of muziek. Zo wordt verteld over Kentucky Fried Chicken, maar ook over de priester en wetenschapper Georges Lemaître. Zowel over Las Meninas van Vélazquez, The birds van Hitchcock als over de Ark van Noah en de Armeense genocide. En uiteraard over oorlog, soms breedvoerig, soms in aforismen. Trilogie van de oorlog is, kortom, een prachtige experimentele roman waarin heel wat te ontdekken valt en waarvan met volle teugen moet worden genoten.

Kris Velter

Agustín Fernández Mallo – Trilogie van de oorlog. Vertaald uit het Spaans door Adri Boon. Koppernik, Amsterdam. 480 blz. € 29,90.