Houvast

Robin van den Maagdenberg verbleef gedurende drie maanden in Zon & Schild, een psychiatrische inrichting in de bosrijke omgeving van Amersfoort. Een terrein met allerlei verschillende gebouwen voor allerlei verschillende patiënten. Ze probeert er het leven van haar grootmoeder te ontrafelen, die daar in de jaren zeventig was opgenomen maar uit de instelling ontsnapte en uiteindelijk uit het leven stapte. Het verblijf en onderzoek leiden tot het boek ‘Niemand wilde hier zijn’.

Het is een beklemmend relaas, dat niet alleen over haar grootmoeder gaat, maar ook over haarzelf. In hoeverre heeft zij de genen van haar voorouders geërfd? Tenslotte is haar vader ook opgenomen geweest. Ze voert gesprekken met de bewoners en medewerkers om een beeld van de plek te schetsen waar niemand echt zou willen zijn, ook al weten sommigen dat het voor hen daar veiliger is dan in de buitenwereld. Ze spreek met haar familieleden en krijgt verschillende kanten van haar grootmoeder te horen: een kwetsbare vrouw die niet voor zichzelf opkwam, met misbruik tot gevolg, een destructieve vrouw, een paranoïde en onzekere vrouw die haar man van overspel beschuldigde, een vrouw die vond dat ze een slechte moeder was. De vader van Van den Maagdenberg haalt een herinnering op aan zijn moeder, haar oma: slechts één keer heeft hij haar heel dichtbij gevoeld, op zijn elfde, toen hij enge patronen op de muur zag en liever dood wilde. ‘Toen was ze heel dichtbij. Alsof ze dat begreep.’

Het verblijf brengt niet alleen bij haar het een en ander teweeg. Haar vader zit in een overtrokken drukke bui wanneer ze daar een keer komt eten. Dat doet haar denken aan een passage uit het boek Manisch van Darian Leader, die beschrijft dat mensen vaak manisch worden op betekenisvolle momenten, al zien ze dat verband zelf niet. ‘Is mijn vader manisch omdát ik bij Zon & Schild ben? Omdat mijn verblijf daar oude wonden openrijt die door de manie worden onttrokken aan zijn gevoel?’

Regelmatig citeert ze uit literatuur over psychologie of depressiviteit, maar ook uit romans. Om meer grip te krijgen op wat ze zelf ervaart, maar ook op het leven van haar oma, van wie ze gelukkig een aantal brieven heeft waarin duidelijk wordt hoe die zich voelde en hoe ze worstelde met haar leven. Het is daardoor een rijk verhaal dat niet alleen vanuit de persoonlijke hoek, maar ook vanuit de literatuur de geestelijk ontregelde mens onderzoekt.

Hoewel Van den Maagdenberg er zelf voor heeft gekozen zich daar als artist in residence terug te trekken, blijft het een vreemde wereld waar ze niet echt mee wil verbinden. Paniekaanvallen en angsten steken van tijd tot tijd de kop op. Ze waagt zich in die zin in het hol van de leeuw. Daarom is het niet vreemd dat ze het huisje waar ze verblijft niet echt tot een thuis maakt. Ze wil er zijn en tegelijk ook niet.

Bewoners van Zon & Schild zitten er langer of korter, sommigen gaan er nooit meer weg. De schrijfsters ontmoet hen buiten in het park, bij de kantine of wanneer ze mee eet op de TBS-afdeling. Er is veel verslaving. Volgens de hoofdverpleger op een van de afdelingen zijn drugs ‘vaak de laatste houvast in een uitzichtloze situatie’. Houvast, daar gaat het om bij veel bewoners; zich verbinden met anderen, mensen binnen of buiten de instelling, lukt niet meer, het maakt ze te kwetsbaar. Een van de bewoners heeft zijn heuptas vol met knuffels zitten, het zijn zijn veilige begeleiders in het leven.

Tocht twijfelt ze tegen het einde van haar verblijf of haar depressies en angsten genetisch bepaald zijn. ‘Steeds meer vraag ik me af: zijn het de genen van een oma, een moeder of een vader, of zijn het de vragen en de waarschuwingen die steeds herhaald worden die van ons ook een gedoemd project maken?’

Een beklemmend en belangrijk boek, omdat het inzichten biedt in een wereld waar we ons liever voor afsluiten maar die tegelijkertijd ontzettend dichtbij ligt en onlosmakelijk verweven is met de zogenaamde gezonde wereld. Veel mensen zullen direct of via via iemand kennen die er ooit opgenomen is geweest. Het is knap hoe de schrijfster naast het leven van haar grootmoeder ook zichzelf tracht te ontrafelen en licht werpt op de donkere kanten van het menselijk bestaan.

Arjen van Meijgaard

Robin van den Maagdenburg – Niemand wilde hier zijn. Querido, Amsterdam. 244 blz. € 23,99.