David Cohen: de verkeerde afslag naar de weg van het kleinste kwaad

De EO-serie De Joodse Raad was een kijkcijferhit. Niet in de laatste plaats omdat Pierre Bokma een meesterlijke vertolking neerzette van professor David Cohen, de voorzitter van de Joodse Raad die ondanks al zijn twijfels bleef vasthouden aan samenwerking met de Duitse bezetter om, in zijn visie, erger te voorkomen. Pierre Bokma is in de serie de vleesgeworden twijfel en gewetenswroeging. Wat is de historische werkelijkheid?

In een mooi, beknopt boekje laat de journalist-historicus Piet Hagen zien, hoe David Cohen, één van de meest vooraanstaande leiders van de Joodse gemeenschap in het decennium voor het begin van de Tweede Wereldoorlog, al heel vroeg op de hoogte was en doordrongen moet zijn geweest van de moorddadige intenties van het Nazi-regime dat in 1933 in Duitsland aan de macht kwam. Piet Hagen beschrijft in zijn essay Joodse Klokkenluiders hoe David Cohen in 1933 samen met de uit Duitsland gevluchte Alfred Wiener, het Central Jewish Information Office (CJIO) oprichtte, dat als doel had tegen de anti-Joodse propaganda van Hitler-minister Joseph Goebbels, contrapropaganda te verzorgen, in Nederland en internationaal.

Het CJIO bestond 6 jaar in Nederland, in Amsterdam-Zuid, Alfred Wiener was directeur van het bureau, David Cohen voorzitter van de Stichting. Voor het begin van de Tweede Wereldoorlog publiceert het CJIO zo’n 1200 publicaties en pamfletten die laten zien wat de uiteindelijke bedoelingen zijn van het Nazi-regime. In september 1939 laat de Nederlandse minister-president Colijn aan het CJIO, aan Wiener en Cohen, weten dat de publicaties van het CJIO het bevriende Duitse regime in het verkeerde keelschat zouden kunnen schieten. Wiener en Cohen aarzelen niet: het kantoor van de Stichting wordt verplaatst naar Londen, om daar hun werk te kunnen voorzetten. Uiteindelijk zou het CJIO uitgroeien tot de Wiener Library, één van de belangrijkste documentatie bibliotheken op het gebied van de Holocaust, gevestigd in Londen.

Waarom is dit boekje – iets meer dan 100 pagina’s – de moeite waard? Omdat het laat zien hoe ingewikkeld keuzes zijn. Professor David Cohen heeft z’n hele leven gewijd aan de Joodse zaak. Hij wist, waarschijnlijk beter dan geen ander, hoe gruwelijk de intenties van het Nazi-regime waren om het Joodse ras in Europa te vernietigen. Cohen keuze om voor het begin van de Tweede Wereldoorlog een – in vergelijking met het Nazi-regime bescheiden – propaganda machine op te zetten om de werkelijke bedoelingen van Hitler en zijn trawanten in Nederland en internationaal te communiceren, laat zien hoe hij doordrongen was van het dodelijke gevaar voor zijn volk.

David Cohen was een overtuigd Zionist. Hij heeft tussen 1920 en 1939 alles gedaan om zijn volk te helpen. In zijn overtuiging bleef hij dat na 1940 ook doen. Het boekje – prachtig uitgegeven door Uitgeverij Verbum in de indrukwekkende Holocaust Bibliotheek waarin nu meer dan 80 titels zijn verschenen – laat zien hoe twee zionisten (Alfred Wiener en David Cohen) vanuit dezelfde overtuiging verschillende keuzes maken. David Cohen kiest voor de politiek van het kleinste kwaad (zie gelijknamige boek van Bart van der Boom). Het had ook anders gekund. Zijn ras- en geloofsgenoot Lodewijk Visser, de door de Duitsers afgezette president van de Hoge Raad der Nederlanden, schreef op 30 december 1940 aan Cohen: ‘dat talkrijke Joden van alle rang en stand niet willen aanvaarden een houding van de Joodse Raad welke zich uit in hulp en dienstbetoon aan de bezetter.’ Piet Hagen heeft een mooi boekje geschreven, waarin een completer beeld van David Cohen wordt geschetst, hoe hij heeft samengewerkt met Alfred Wiener en uit die samenwerking één van de belangrijkste documentatiecentra op het gebied van de Holocaust tot stand is gekomen. David Cohen was veel meer dan alleen de voorzitter van de Joodse Raad. Dat laat Piet Hagen het goed geschreven en goed gedocumenteerde boekje Joodse klokkenluiders helder zien. Neemt niet weg dat David Cohen de verkeerde keuze heeft gemaakt.

Ruud Bakker

Piet Hagen- Joodse klokkenluiders (Hoe Alfred Wiener en David Cohen vanuit de Jan van Eijckstraat waarschuwden voor Nazi-Duitsland). Verbum, Almere. 123 blz. € 24.50.