Een unieke stem

Fixdit, de groep die ten onrechte vergeten vrouwelijke schrijvers weer onder de aandacht brengt, vestigde de aandacht op Hermine de Graaf (Winschoten, 1951 – Buinen, 2013). Er kwam een podcast en een lesbrief en nu is haar oorspronkelijk in 1987 uitgegeven verhalenbundel Aanklacht tegen onbekend opnieuw verschenen.

Manon Uphoff schreef een uitstekend inleidend essay dat de technische kracht van De Graaf benadrukt. Ze gaat onder meer in op het verhaal ‘In verzekerde bewaring’ waarin een veertienjarig meisje haar moed wil bewijzen. Als zij met een oudere jongen van school durft uit te gaan dan wint ze een weddenschap. De suggestie is dat zij door de jongen verkracht wordt, al kun je dat slechts uit enkele zinnen opmaken. ‘In het dorp moeten ze mijn schreeuwen hebben gehoord,’ is de zin die de waarheid achter de weddenschap weggeeft. Nergens wordt expliciet gezegd wat er gebeurd is.

De Graaf mengt flarden herinneringen in het verhaalheden en gebruikt technieken waar we als moderne kijker van Netflix geen enkele moeite meer mee hebben, aldus Uphoff: ‘scènes lopen niet zozeer in elkaar over, maar worden met elkaar versneden in harde cuts.’ Ook de uiteindelijke, ijselijke wraak in ‘In verzekerde bewaring’ blijft impliciet, al weet de lezer precies hoe het met de verkrachter afloopt.

Een van de andere opvallende verhalen is ‘Hé Sonja Berends, had je wat!’ Hoofdpersoon Joris jaagt op muskusratten, een beroep dat je niet vaak tegenkomt in literaire werken. Met de plaatselijke restauranthoudster verhandelt hij de dode muskusratten die zij op het menu zet als waterkonijnen. De handel floreert totdat in een talkshow (de titel verwijst naar Sonja Barend) de kwestie aan de orde komt en de gouden jaren van Joris voorbij zijn.

Er wordt wel meer gesjoemeld bij De Graaf. In ‘Licht en Kracht’ werkt een jonge lerares op een dorpsschooltje, waar ze ontdekt dat het schoolhoofd sjoemelt met de leerlingenaantallen om de school te behouden. Hij gebruikt ook de namen van de kinderen van de instelling Licht en Kracht, waar zijn broer de leiding heeft, om zijn eigen lijsten aan te vullen. Of dat moreel verwerpelijk is, is maar de vraag.

De meeste verhalen doen ‘verschrikkelijk geconstrueerd aan’ schreef het Nieuwsblad van het Noorden destijds, terwijl de Leeuwarder Courant haar een ‘authentiek en belangwekkend schrijfster’ noemde en de bundel ‘een verademing’. Die laatste typering is enkele decennia later nog steeds waar. Hermine de Graaf had een unieke stem in onze literatuur.

Coen Peppelenbos

Hermine de Graaf – Aanklacht tegen onbekend. Met een voorwoord van Manon Uphoff. De Geus, Amsterdam. 224 blz. € 15.

Lees ook de uitgebreide bespreking door Marie-José Klaver.

Deze recensie verscheen eerder in de Leeuwarder Courant en het Dagblad van het Noorden op 20 november 2024.

(foto: Sjakkelien Vollebregt / Anefo / Nationaal Archief, CC0)