Zoals de wind in de tarwevelden

Na twee goed ontvangen romans debuteert Sholeh Rezazadeh nu met de poëziebundel Neem ruim zei de zee.

Ze gebruikt een gulle metaforiek, bekend uit de Iraanse poëtische traditie. Opvallend is dat zij zich zo verbonden voelt met de natuur, dat ze er regelmatig personages van maakt: ‘in het platste land van de wereld / konden we het plaatselijke accent van de rivieren / verstaan / de bergen liepen weg toen stonden de zeeën op / de wind, zoekend naar de geur van de reis, liet de handen / van de molen los’. Opvallend is ook dat Rezazadehs poëzie sterk zintuiglijk is: ‘je slikt me in / dat smaakt bitter / als een oud verdriet’. En elders: ‘mijn verhaal zit in mijn stem, mijn ogen, mijn longen’.

In het volgende gedicht (titelloos als alle andere in de bundel) spiegelt het lyrische ik zich aan een meeuw:

mijn overbuurvrouw is een meeuw
ze schatert, ze danst, ze gilt

de boom voor mijn huis slaapt naakt
in de winter

de lente blijft komen
ze blijft de winter storen zelfs als haar komst niet gevierd wordt
en de zon schijnt
zonder of met mensen op straat

mijn overbuurvrouw moet de deur uit
ze ruikt de zee en houdt niet van glas

ik schrijf op mijn raam
dat ze mooi danst
vooral wanneer ze niet weet dat ze danst
dat een vogel
het vliegen niet vergeet
zelfs na een tijdje achter glas gezeten te hebben

Ook de dichter wil niet leven achter glas, maar haar gedicht eindigt licht optimistisch: in de laatste drie regels spiegelt zij zich niet meer aan overbuurvrouw de meeuw, maar ze identificeert zich met haar. Maar vooralsnog rest haar niet meer dan op het raam te schrijven wat ze ziet – zijn we hier getuige van het ontstaan van een gedicht? De dans komt vaker voor in de bundel, en gaandeweg krijgt die een extra lading: ‘[L]even / is een dans’ […] je danst mooier als je niet weet dat je danst / zoals de wind in de tarwevelden / de golven in de zee / regen in de herfst.’

Dat is het ideaal. Maar de werkelijkheid is anders – meestal tenminste. Je hebt altijd te maken met je omgeving, en daarmee met een leven van nut, noodzaak en efficiënt te besteden tijd. De dichter verlangt ernaar onverwachts bij een vriend aan te bellen, die vervolgens alles aan de kant zet en haar een volledige, belangeloze aandacht schenkt: ‘je vindt het uitdoen van mijn schoenen niet zonde van / de tijd, en je snapt dat ik zonder schoenen niet denk / aan vertrekken.’ Maar dat gebeurt niet vaak. En ook een onbeantwoorde of moeizame liefde kan leiden tot eenzaamheid en wanhoop – ze geeft daar vele voorbeelden van.

Net als dans en glas is de keuze tussen vertrekken of blijven een belangrijk motief in de bundel. Je moet daarbij niet alleen denken aan reizen van of naar het geliefde Iran, maar ook aan het al dan niet beëindigen van een relatie of ‘een reis naar jezelf / van jezelf’. Ontroerend is het volgende gedicht:

waar ga je naartoe
mijn naïeve reiziger?
weet je dan niet
dat eenzaamheid
in iedere koffer zit?
met alle enkele reisjes
ga je niet bij jezelf weg

alle tranen die je in je
mouw verbergt
zullen vallen
voor het oog van de zon

ze blijven niet
dat kunnen ze niet

Er staan ook lange gedichten in de bundel. Af en toe kun je de metaforen daarin ervaren als een stapeling, waardoor je je aandacht verliest. Maar zeer geslaagd is ‘pak mijn hand en plant een ster in je hart’, over voluit leven, dansen, bewegen, met alle onzekerheid van dien en alle regels en betweterij van anderen ten spijt. De eerste twee strofen worden tweemaal herhaald: in het midden en aan het slot. Het gedicht krijgt daardoor hat karakter van een lied, ook doordat enkele regels gevarieerd worden herhaald.

Je kunt Neem ruim zei de zee met recht een romantische bundel noemen. Hij gaat over heimwee, een gepassioneerde liefde voor de natuur, liefde (of het gebrek daaraan) en de jachtige neoliberale maatschappij die verstikt waar het in het leven echt om gaat. Kortom: een grote afstand tussen ideaal en werkelijkheid. Neem ruim zei de zee is een mooi debuut.

Hans Puper

Sholeh Rezazadeh – Neem ruim zei de zee. Ambo|Anthos, Amsterdam. 68 blz. € 20,99.