Liefdesverklaring aan de aarde

De negentiende-eeuwse schrijver Jules Verne wist een miljoenenpubliek te bereiken met romans die zich afspeelden op plekken waar geen mens ooit geweest was. Naar het middelpunt der aarde en De reis naar de maan zijn avonturenromans die tot op de dag van vandaag hun weg naar de lezer weten te vinden.

De Britse schrijfster Samantha Harvey neemt de lezer ruim anderhalve eeuw later ook mee op een reis naar een plaats die vrijwel geen enkele aardbewoner ooit betreden heeft: het bemande internationale ruimtestation ISS, dat al sinds het begin van deze eeuw baantjes om de aarde draait. In tegenstelling tot de boeken van Verne is In orbit echter geen avonturenroman. Harvey beschrijft één dag in het gewichtloze leven van de zes bemanningsleden: twee Russen, een Amerikaan, een Italiaan, een Britse en een Japanse.

Een buitenaardse beschaving die dit zou zien, zou zich afvragen: wat doen zij hier? Waarom gaan ze nergens naartoe en draaien ze almaar rond? De aarde is het antwoord op elke vraag. De aarde is het bezielde gezicht van een geliefde; ze kijken hoe zij slaapt en waakt en verliezen zich in haar gewoonten.

De zes ruimtevaarders leren we kennen in beschrijvingen van hun dagelijkse werkzaamheden en de wetenschappelijke onderzoeken die ze uitvoeren. Ook schetst Harvey hun onderlinge gesprekken en de relaties tussen de ruimtevaarders, die in het ISS op elkaars lip zitten en elkaar bovendien in de jarenlange voorbereiding van hun reis goed hebben leren kennen. Enerzijds zijn ze totaal afhankelijk van elkaar en volledig op elkaar aangewezen. Anderzijds houden ze ook een zekere afstand en gaan hun gedachten en gevoelens uit naar degenen die op aarde op hen wachten.

In deze korte periode zijn ze alles voor elkaar, omdat er verder niemand is. Ze zijn elkaars metgezel, collega, mentor, arts, tandarts, kapper. […] Elk is voor de ander een vertegenwoordiger van de menselijke soort – ze moeten elk voldoen voor miljarden mensen. Ze moeten met elkaar genoegen nemen ter vervanging van alle aardse dingen: familie, dieren, het weer, seks, water, bomen.

Voor wie zo ver verwijderd is van de aarde, is het lastig om voor het thuisfront te beschrijven wat dat met een mens doet, ‘want de kleine dingen zijn te triviaal en de rest is te verbijsterend, en daar lijkt niets tussenin te zitten, niets van de gebruikelijke kletspraat, het wel en wee, de ups en downs. Er is alleen een heleboel rond en rond. Een heleboel gepeins over hoe het toch mogelijk is dat je in vliegende vaart nergens komt.’

In dit citaat geeft Harvey haarfijn aan wat de kern van haar boek is. In orbit is geen roman met een plot, maar een adembenemende beschrijving van de gedachten en gevoelens die loskomen bij ruimtereizigers die ieder etmaal zestien baantjes om de aarde draaien. Steeds weer worden ze opgeslokt door de schoonheid van de planeet waar ze omheen draaien. Ze worden overweldigd door het schouwspel dat zich onder (of boven?) hen afspeelt, op die verre planeet die zo ver weg, maar toch ook zo dichtbij en vertrouwd is.

De aarde is dan ook de centrale figuur in deze verbluffende roman, die vorig jaar werd bekroond met de prestigieuze Booker Prize. Iedere omloop weer weet Harvey de verwondering en verrukking die zich van de ruimtereizigers meester maakt in prachtige zinnen te vertalen. ‘Eerst worden ze aangetrokken tot de nachtelijke vergezichten – het juwelenmozaïek van de stadslichtjes en het oppervlaktevertoon van door de mens gemaakte dingen.’ Vervolgens ‘beginnen hun zintuigen zich te verdiepen en verruimen en gaan ze juist houden van de aarde overdag. De mensenloze eenvoud van land en zee. De manier waarop de aarde lijkt te ademen, een dier op zich. […] Al snel groeit er in hen allen een wens. Het is de wens – nee, de noodzaak, het vurige verlangen – haar te beschermen, die immense maar piepkleine aarde. Dat wonderschone, zo bizar liefelijke ding.’

Deze lofzang op de aarde in al haar facetten heeft geen plot nodig. Harvey weet met haar poëtische beschrijving van onze imposante maar o zo kwetsbare planeet de schoonheid ervan op indringende wijze naderbij te brengen. Deze roman verdient het om woord voor woord en zin voor zin gelezen te worden. Laat je meevoeren door deze liefdesverklaring aan de aarde, dat nietige bolletjes in de eeuwigheid dat ons enige thuis is.

Roeland Sprey

Samantha Harvey – In orbit. De Bezige Bij, Amsterdam. Uit het Engels vertaald door Kitty Pouwels. 174 blz. € 22,99.