De grondslagen van Harry Mulisch

Emeritus-hoogleraar Marita Mathijsen heeft het oeuvre van Harry Mulisch zowel voor kenners als leken ontgonnen. Zij deed dit in zes lezingen van ongeveer een uur, die gratis toegankelijk waren voor geïnteresseerden bij Spui 25. Mathijsen heeft het volledige oeuvre geanalyseerd, op een bewonderenswaardige wijze. Ze overziet het geheel vanuit de kleinste details, ze geeft het achterdoek zodat de werken en de schrijver Mulisch beter te begrijpen zijn en ze legt de link tussen feit en fictie, tussen wetenschap en verbeeldingskracht. Het is een doorwrochte Mulischkaleidoscoop geworden.

Iedere CD beslaat een periode. CD 1 gaat in op het ontstaan van het schrijverschap. Mathijsen bespreekt zijn debuut, het verhaal ‘De kamer’, de novelle Tussen hamer en aambeeld en Archibald Strohalm. Ze besteedt veel aandacht aan de themata die (dan al) zichtbaar zijn: het schrijven zelf, toeval, tijd, schuld en onschuld. Mulisch zei: ‘Een schrijver word je niet, dat ben je.’ Mathijsen laat de groeiperiode van Mulisch zien en ze toont aan hoe zijn leven van invloed is geweest op de vorming van zijn schrijverschap. Op CD 2 geeft ze inzicht in de positionering van de schrijver. Mulisch durft zichzelf na het ontvangen van de Reina Prinsen Geerligs-prijs voor Archibald Strohalm als volwaardig schrijver te presenteren aan de buitenwereld. De rode draad in dit uur college vormt het thema van de vernietiging. Vernietiging als kunstbegrip.

CD 3 behandelt het wantrouwen dat Mulisch kreeg in de fictie. Hij raakte in een schrijversimpasse door zijn actieve deelname aan een veranderende maatschappij. Beginpunt is De zaak 40/61, een verslag van het proces tegen de oorlogsmisdadiger Adolf Eichmann. Mulisch woont dit proces bij en dat brengt hem uit zijn evenwicht. Na dit boek probeert Mulisch tien jaar lang wel te schrijven, maar allerlei nieuwe romans waaraan hij begint, mislukken. Mathijsen gaat uitgebreid in op twee romans waar hij veel energie in stak, maar die nooit gepubliceerd zijn: De toekomst van gisteren en De ontdekking van Moskou. Langzaamaan komt zijn geloof in de fictie terug. Na de geboorte van zijn eerste dochter begint hij met het schrijven van poëzie en dat brengt hem terug naar de fictie. CD 4 gaat in op de terugkeer van de romanschrijver. Mathijsen belicht Twee vrouwen, Mijn getijdenboek, Oude lucht, De Aanslag, Hoogste tijd en Grondslagen van de mythologie van het schrijverschap.

Met CD 5 komen we bij de apotheose. Deze periode staat bij Mulisch in het teken van het scheppen van leven. Mathijsen laat zien hoe de klassieke mythen door Mulisch gebruikt worden, maar vooral hoe hij als een zeventiende eeuwse homo universalis aemuleert. Hij wendt de mythes aan om een eigen mythe te schrijven. De elementen, De ontdekking van de hemel en De procedure staan centraal. Cd 6 vat alle thema’s, vaste personages, landschappen samen. In het laatste hoofdstuk gaat ze in op het nagelaten werk. Al voor het overlijden van Harry Mulisch (30 oktober 2010) werd zij door hem aangesteld als literair testamentair executeur, samen met Arnold Heumakers en Robbert Ammerlaan. Met Heumakers gaf zij de laatste onvoltooide novelle van Mulisch uit: De tijd zelf (Amsterdam, De Bezige Bij, 2011).

Bij ieder werk van Mulisch geeft Mathijsen een heldere inhoudsweergave, zodat haar verhaal ook goed te volgen is voor diegenen die niet het gehele oeuvre van Mulisch tot zich hebben genomen. Haar analyses maken hongerig. Na het luisteren naar de achttien hoofdstukken duik je vol enthousiasme de kast in om boeken te herlezen of zoek je op internet naar exemplaren van boeken die je nog niet gelezen hebt. Vanuit faits divers, themata, motieven en biografische gegevens schetst ze de intrigerende wereld van Harry Mulisch. Ze laat zien dat hij zichzelf met recht op een voetstuk plaatste. Hij is een schrijver van wereldformaat, omdat hij ons via grote themata laat nadenken over de wereld om ons heen, over onszelf en ons menszijn. Mathijsen overtuigt ons van zijn grootse schrijverschap door de werken te laten spreken. Een betere advocaat zou Mulisch zich niet hebben kunnen wensen!

Miriam Piters

Marita Mathijsen – Een hoorcollege over het oeuvre van Harry Mulisch. Home academy, Den Haag. € 44,95.