Zaniken helpt niet

Werknemers krijgen vaak na vijfentwintig dienstjaren een extra bruto maandsalaris netto uitbetaald, het gros ontvangt een gouden horloge bij het pensioen. Kleine zelfstandigen, waaronder ook schrijvers, zijn vrijwel niet in staat om voor een oudedagvoorziening te zorgen. Met een ‘wie dan leeft, wie dan zorgt’ valt dat als dertiger, veertiger en zelfs als vijftiger nog weg te wuiven. Maar dan komt het moment dat zelfs in het achterhoofd van uw inktslaaf, zoals u inmiddels wel weet de zorgeloosheid zelve, een stemmetje begint te zeuren. Stevenen we af op een herhaling van zetten van een eeuw geleden? Houdt de crisis aan en leidt de verregaande vergrijzing mede tot het failliet van de verzorgingsstaat? Tijd om de tussen- dan wel eindbalans op te maken, alfabetisch.

Altruïsme

Je hebt een aantal aardappeloogsten nodig om de Vaderlandse schrijvers te eten te geven die rond het verschijnen van hun nieuwe boek uiterst amicaal met je omgaan. Het is wijselijk om in het openbaar een harnas te dragen. Denk daarbij vooral aan goede schouderbescherming. De literatoren slaan je bij een toevallige ontmoeting bijkans tot ridder. Het zwakt vanzelf af, naarmate de tijd verstrijkt. Sterker nog: al snel sluip je weer uitsluitend met je schaduw als metgezel langs de huizen.

Balanceren

De moderne schrijver moet een allrounder zijn. Bij tv- en radioprogramma’s heeft hij/zij over alles zijn/haar mening paraat. Het hoogste doel is het verkrijgen van de ‘specialistenstatus’, hoe obscuur dan ook. De tijd van het lekkende zolderkamertje is voorbij, maar opdrachtgevers hanteren volgaarne het adagium Armut macht frei. ‘Maar je vindt het toch leuk om te schrijven?!’ Als ware het een hobby. Veel boekhandelaren zien de schrijver in dat kader als noodzakelijk kwaad ter meerdere eer en glorie van hun omzet. Voor De Grote Namen kruipen ze daarentegen over de plankieren.

Ballast

Men kan honderden scribenten vaster in het zadel hebben geholpen, maar verwacht, ook niet stiekem, geen wederdienstje bij een eigen publicatie. Op dat moment ben je ballast op hun ballonvaart naar atmosferische hoogten, waar jij, gewone laagvlieger, natuurlijk niet welkom bent. De meeste schrijvers beheren niet alleen hun winkeltje. Ze zetten uitsluitend zichzelf, vaak via het net, tot in lengte van dagen in de etalage én in alle schappen. Denk aan de commercial met zanger Marco Borsato die een muziekwinkel binnenstapt waar alleen cd’s van de rapper Snoop Dogg verkrijgbaar zijn. ‘Doe mij die maar.’ Een andere reclametekst: ‘Nu even niet!’

Bestseller

Een boek dat aanslaat is net zo min te voorspellen als een winnend lot. Een kwestie van doorschrijven en afwachten en je vooral niet druk maken over recensies, of het uitblijven ervan. Hoe mooi zou het vak zijn wanneer je in stilte aan een oeuvre kon bouwen en niet bij nacht en ontij, als een eenmanscircus, de boer op moest ter promotie.

Biggenrug

Met postzakken vol komen bij de uitgevers de pornvarianten binnen. Als pastiche zouden ze nog te verdragen zijn, maar de auteurs van dit soort werkjes nemen zichzelf helaas maar al te serieus.

Boekhandel

De winkelier moet steeds meer op safe spelen in de concurrentiestrijd met internetverkopen. Uitgevers, angstig om een trend te missen, lijken nog meer dan anders met hagel te schieten. Uiteindelijk zullen de stapels hoger worden en het aanbod smaller. Volgens de investeerder die Selexyz overnam, moet het mogelijk zijn om een boek binnen een uur bij een klant te krijgen. Een brommerkoerier die u op de stoep uit de schoenen sjeest? ‘Uit de weg, literatuur, moet warm worden opgediend.’

Book with a hook

Ik haak naar uw smaak. Ik brei het boek wel aan de dag. Het lijkt erop dat journalisten een actueel aanknopingspunt nodig hebben om nog enigermate de aandacht van het publiek te kunnen trekken. Inmiddels diep ingesleten. Misschien wel van hogerhand opgelegd. Hiermee niet doelend op de voorzienigheid, maar op de hoofdredacties, al worden sommige beslissers graag bewierookt, gezegend als ze zijn met een overdosis zelfgenoegzaamheid.

Broodnijd

Wereldwijd fenomeen. Creatief Nederland vervult een gidsfunctie.

Canon

Uitentreuren worden dezelfde namen herhaald. Zie daar maar eens tussen te komen. Sommige programma’s draaien helemaal door en vissen tot in het oneindige in dezelfde vijver.

Collega’s.

De enkelen waarmee men op goede voet kan staan zijn bijvoorbeeld op een paar tenen te tellen.

Fondsen

Zullen steeds verder inkrimpen. Zal er behalve voor de eigen huisvesting en de personeelskosten nog geld overblijven voor werkbeurzen? Hanteren ook vaak de wet van de omgekeerde wereld. Veel aandacht in de pers levert nog weleens een beursje op. Goede reclame voor de organisatie. Zo waarborgt men het bestaansrecht.

Gunfactor

Net zo belangrijk als geluk en toeval. Een uitgesproken mening is niet bevorderlijk. Individualisten leggen het af tegen groepsdenkers.

Houdbaarheid

Een boek, zeker wanneer het literaire fictie betreft, is voor radio en vooral voor tv nu hoogstens enkele dagen na verschijning houdbaar. In de boekhandel verdwijnt het na een paar weken van de uitstaltafel, hetzij in de kast, hetzij retour naar de uitgever. Maar zelden komt de verkoop in een later stadium nog op gang. Een enkele keer heeft het publiek het laatste woord. Mond-tot-mondreclame doet wonderen.

Jury’s

Vooral nieuwe juryleden willen zich nog weleens serieus tegen de inhoud van pakweg een boek of vierhonderd aanbemoeien. Tegenwoordig noemt men de tekst ‘content’. Of men er tevreden over is of niet, doet naar het schijnt steeds minder ter zake. Uw inktslaaf hoorde laatst een doorgewinterde gezworene zeggen: ‘Die kunnen we publiekstechnisch niet overslaan.’ Daarmee duidend op een auteur die veel aandacht in de media had gehad. Bij een andere gelegenheid was uw inktslaaf onbedoeld getuige van een potje marchanderen. Laten we de spreker een tussenpersoon noemen. De beroepsgroep waartoe hij/zij behoord, is in Nederland zo klein dat anders eenieder direct weet welk persoon een jurylid onder lichte dwang zette. ‘Er komt toch wel iemand uit mijn stal tenminste op de longlist terecht?!’

Literaire prijzen

Je moet behoorlijk tijd van leven hebben, want aan doden worden geen eerbewijzen verstrekt. Daarbij zijn alleen bekroningen van een oeuvre belastingvrij.

Media

Wie zou er niet blasé worden van de boekenberg. Teruglopende oplages, publicaties die verdwijnen, minder redactionele ruimte voor boeken. Het afvangen van primeurs en het eisen van exclusiviteit is een kerntaak geworden. Onder de freelancers vindt guerrillajournalistiek opgang.

Vertalingen

Uitgevers houden de handen op de knip. Waarschijnlijk worden er binnenkort geen vertaalrechten meer betaald, maar moet een boek vergezeld gaan van een bruidsschat.

Zeperd

Zaniken helpt niet. Zie Bestseller.

Guus Bauer