Gelijkgestemde geesten

Als schrijvers kenden ze elkaars werk al, maar pas na een ontmoeting op een literair festival in Australië werd het contact tussen J.M. Coetzee en Paul Auster verdiept door een voorstel van de eerste om met elkaar te corresponderen. ‘Het lijkt me één manier om een vriendschap gestalte te geven wanneer je door afstand gescheiden bent.’ De neerslag van drie jaar brieven, faxen en mails is gebundeld in Een manier van vriendschap.

Het is, ongeacht waarover ze schrijven, interessant wat deze twee literaire giganten te melden hebben. Toch begint de briefwisseling wat afstandelijk en aftastend. De brieven mogen niet over ditjes en datjes gaan, maar moeten juist de grote thema’s behandelen. Coetzee begint met een essayistische uiteenzetting over het begrip ‘vriendschap’. Hij heeft zelf de bibliotheek bezocht om boeken en citaten te vinden over vriendschap. Daarna zetten de auteurs hun tanden in de vraag waarom je urenlang naar een nutteloze bezigheid als een sportwedstrijd kunt kijken en de kwestie of de financiële crisis een fictieve crisis is.

Na het moeizame begin, wordt gaandeweg het boek, als de schrijvers elkaar ook vaker hebben ontmoet, de toon losser. Vooral Coetzee ondooit wat en past zich meer aan bij de lossere manier van schrijven van zijn correspondent. Coetzee schrijft eerst vooral in abstracte zin over allerlei zaken, terwijl Auster herinneringen en persoonlijke voorvallen verweeft in het boek.

Op het eind van dit boek is er daadwerkelijk een vriendschap gegroeid en dan kunnen ook de kleinste zaken van belang zijn voor een brief. Zo kunnen de mannen het hebben over het gebruik van mobieltjes in de moderne literatuur. Coetzee is bang dat hun fictie misschien verouderd zal raken. ‘Denk verder aan wat de mobiele telefoon is gaan betekenen voor de praktijk van het overspel (de aanpassingen die overspeligen zich moeten getroosten) en aan de praktijk van het bedrog in het algemeen.’ Auster, geen e-mail, geen mobiele telefoon: ‘Het vereist misschien nieuwe vormen van slinksheid, maar dat is een uitdaging die de meeste schrijvers juist zouden verwelkomen.’

De briefwisseling kon er misschien voor zorgen dat de schrijvers ‘vonken op elkaar laten overslaan’. Dat gebeurt zeker bij Auster die zich in het dagelijkse leven steeds meer afvraagt wat zijn in Australië levende vriend ergens van zou vinden. Het gebeurt ook bij de lezer die betrokken raakt bij deze topliteratoren en hun ideeën. Het is zeer te hopen dat dit deel 1 is van een lange reeks.

Coen Peppelenbos

Paul Auster en J.M. Coetzee – Een manier van vriendschap. Vertaald door Ton Heuvelmans en Peter Bergsma. Cossee en De Arbeiderspers, Amsterdam, Utrecht. 224 blz. €21,90.

Eerder verschenen in de Leeuwarder Courant, 10 augustus 2012.