Bij God op bezoek

Dat er een nieuw boek van Coetzee uitkomt is altijd toe te juichen. Voor de Boekenweek verschijnt Als een vrouw ouder wordt. De uitgeverij bericht op de achterflap: ‘Speciaal voor Nederland en Vlaanderen gaf J.M. Coetzee toestemming voor deze eenmalige, exclusieve uitgave.’ Bij nadere beschouwing is dit boek niet zo exclusief: de eerste dertig bladzijden verschenen eerder in The New York Review of Books en de overige vijftig bladzijden is het laatste deel uit de vijf jaar geleden verschenen roman Elisabeth Costello.

Thematisch sluiten de verhalen bij elkaar aan. In het eerste deel gaat de Australische schrijfster Elisabeth Costello op bezoek bij haar dochter in Nice. Haar zoon uit Amerika komt, op doorreis, ook even langs. Elisabeth verwacht dat haar kinderen met een voorstel voor hun oude moeder komen. En inderdaad: zowel haar dochter als zoon vragen haar uit Australië te vertrekken en bij hen in huis te komen. Resoluut wijst ze de voorstellen af.

Ze beseft dat ze dingen zegt die ze vroeger nooit zou zeggen. ‘Waar-gaat-het-heen-met-de-wereld-dingen.’ Ze weet dat haar stemming nogal neerslachtig is alsof haar leven ‘van begin tot eind een misvatting’ is. Ze weet dat snel dood zal gaan, want als het gesprek even op God komt zegt Elisabeth: ‘Zeg dat ik een dezer dagen langskom.’ En toch wil ze zelfstandig blijven.

In het tweede deel komt Elisabeth Costello bij een soort hemelpoort. Om aan de andere kant te komen moet ze eerst voor een rechtbank haar geloofsverklaring verdedigen. Voor de schrijfster is het een heidens karwei om daar een zinvolle invulling aan te geven, om zonder retoriek, literaire spelletjes of cynisme aan te kunnen geven waarin ze gelooft.

Elisabeth Costello is het alter ego van Coetzee, die sinds enkele jaren in Australië woont. Je voelt dat de vragen die Costello zich stelt, de kwesties zijn waarmee Coetzee worstelt. Net als in zijn vorig jaar uitgekomen Dagboek van een slecht jaar gaat het om de grote vragen in het leven: welke zin heeft het gehad en op grond waarvan denk je aan de andere kant van de poort te kunnen komen? Dit is de bittere ernst waarin de Nobelprijswinnaar steeds meer verstrikt raakt. Hoe mooi en goed geschreven zijn werk ook is: je zou hem graag de naïviteit wensen om eens een keer een komisch boek te schrijven.

Coen Peppelenbos

J.M. Coetzee – Als een vrouw ouder wordt. Vertaald door Peter Bergsma. Cossee, Amsterdam, 91 blz. €14,90

Verscheen eerder op 7 februari 2008 in de Leeuwarder Courant.