Voor de langzame lezer

Je hebt van die schrijvers waar de beschrijvingen van de bladzijden knallen: vuurwerk per alinea. Er zijn ook schrijvers die gereserveerd en rustig hun verhalen vertellen: er knalt niets, maar toch word je geraakt. De Amerikaanse auteur James Salter behoort tot het tweede soort. In Schemering bekroond met de PEN-Faulkner prijs staan elf verhalen die de aandacht vragen.

De gebeurtenissen worden terloops, bijna achteloos verteld. Daarin lijkt hij op Bernlef die hetzelfde procédé toepast. Salter beschrijft een scheiding tussen man en vrouw niet als een grootse scène met slaande deuren en vliegend vaatwerk. Het verdriet als zij vertrekt, zit maar in één zinnetje: ‘Het gekke was dat hij van plan was bij haar te blijven.’

De personages in de verhalen van Salter hebben al een leven achter de rug. Ze zijn niet meer naïef en hebben de nodige deuken opgelopen. Of het nu over een gescheiden vrouw gaat, een echtgenoot die langzaam gek wordt of een man die naar de reünie van zijn strijdmakkers gaat; de weemoed heeft al toegeslagen voordat het verhaal begint.

‘Ze zat daar in haar eentje en dacht aan de ganzen, ze hoorde ze daarbuiten. Het was koud geworden. De wind blies in hun veren.’ Simpele zinnen die op het eerste gezicht niets bijzonders vertellen. Maar ze roepen meteen een sfeerbeeld op. Ze geven aan de hoofdpersoon van het verhaal dezelfde kou mee als aan de ganzen. Wanneer zinnen dat kunnen doen, heb je te maken met verhalen die je zorgvuldig moet lezen: om niets te missen wat achter eenvoud verscholen ligt.

Door die ietwat omfloerste manier van vertellen is Salter waarschijnlijk altijd een writer’s writer genoemd, geliefd door vakgenoten, maar onbekend bij het grote publiek. Schemering zal daarin geen verandering brengen. De verhalen beginnen rustig en eindigen vaak in mineur, de hoofdpersonen zijn nog ‘sadder en wiser’. De verhalen navertellen heeft geen zin: twee zwijgzame vrienden werken als klusjesmannen; één sterft. Tja. Vrouw valt van paard en denkt terug aan bepaalde momenten in haar leven voordat ze overlijdt. Tja. Het zijn niet de gebeurtenissen waarvoor je naar de boekhandel holt.

Het verhaal dat niet verteld wordt, het verhaal achter de simpele woorden, is de kracht van deze auteur. Je moet de verhalen dan ook langzaam lezen: één per dag. ‘Ze vertelden elkaar verhalen over hun leven.’ Met deze zin eindigt het boek. Opnieuw geen moeilijk of mooi woord te vinden, maar als afsluiter van een verhaal waarin een iemand met zijn vriendin in Mexico een nieuw bestaan gaat opbouwen, nadat zijn vriend is overleden, veelzeggend in alles wat het oproept. James Salter schrijft bijzondere verhalen over het leven.

Coen Peppelenbos

James Salter – Schemering. Vertaald door Else Hoog. Meulenhoff, Amsterdam, 144 blz.

Verscheen eerder in de Leeuwarder Courant, 11 juni 1999.

(foto Salter, still uit dit YouTube-filmpje)