Genieten van taal, gruwelen bij de verhalen

Mijn kinderjaren zijn overwoekerd geweest door zijn verhalen over de Eerste Wereldoorlog, steeds maar weer de oorlog: vage heldendaden in moddervlaktes onder een regen van bommen, knetterende geweerschoten, in het duister schreeuwende schimmen, in het Frans gebulderde bevelen, dat alles met groot gevoel voor vertoon uitgebeeld vanuit zijn schommelstoel – verder was er steeds weer prikkeldraad, er vlogen shrapnels om onze oren, mitraillettes knetterden, lichtkogels beschreven een hoge boog langs het donkere uitspansel, mortieren en houwitsers vuurden, duizend bommen en granaten, terwijl de van hun thee nippende tantes beaat zaten te knikken en ikzelf niet veel meer onthield dan dat mijn grootvader een held moest zijn geweest in tijden die even ver van me af lagen als de middeleeuwen waarover ik hoorde vertellen op school.

Oorlog en terpentijn is een boek dat je even de kans moet geven. Je moet een paar pagina’s wennen aan de bloemrijke, meanderende stijl van Stefan Hertmans. Je weet niet meteen vanaf het begin waar de auteur heen wil, is het nu een biografie of heb je toch te maken met een roman? Er zitten bijvoorbeeld foto’s in het boek. Daarnaast is de auteur dan weer de ik-verteller om daarna opeens weer in het hoofd van zijn opa te schieten.

De grootvader van Hertmans heeft vlak voor zijn dood een aantal schriftjes vol met aantekeningen gegeven aan zijn kleinzoon. Stefan Hertmans heeft die schriftjes vervolgens jarenlang niet in durven kijken, zo vlak voor 2014, honderd jaar voordat de Eerste Wereldoorlog begon, heeft hij het toch aangedurfd en heeft hij het leven van zijn opa op papier gezet. En hoe. Wanneer je eenmaal aan de stijl gewend bent en grip hebt gekregen op de structuur van Oorlog en terpentijn dan is het allereerst genieten geblazen van de prachtige taal, vol van woorden die al in de vergetelheid zijn geraakt. Het is daarnaast gruwelen bij de afschuwelijke verhalen uit de oorlog. Hertmans spaart zichzelf ook niet, hij gaat diep door het stof voor sommige onhandigheden die hij als kind begaan heeft.

Oorlog en terpentijn is een boek waarbij alles met alles te maken heeft. Hertmans geeft de lezer een diep inzicht in het leven van zijn opa en hij leert zichzelf ook beter kennen bij het schrijven van dit indrukwekkende boek. Dat de schrijver het aan het eind van dit boek nog nodig vindt om de titel van dit werk uit te leggen, is eigenlijk het enige min of meer overbodige aan dit werk, want dat is de lezer echt allang duidelijk. ‘Zo was deze paradox de constante van zijn leven: heen en weer geslingerd te worden tussen de militair die hij noodgedwongen was geweest en de kunstenaar die hij had willen zijn. Oorlog en terpentijn.’

Cilla Geurtsen

Stefan Hertmans – Oorlog en terpentijn. De Bezige Bij, Amsterdam. 334 blz. € 19,90.