Elke keer als Kees ’t Hart roept dat het in de literatuur aan engagement ontbreekt, als Bas Heijne vindt dat het straatrumoer in de Nederlandse letteren moet terugkeren, en Joost Zwagerman schrijft dat de actualiteit thuishoort in de roman – al die keren moet ik denken aan Kees Meekels roman Melk-oorlog (1925).

Aan het begin van de twintigste eeuw kwam er een beweging op gang, die men nu in beleidsnota’s zou versieren met woorden als ‘schaalvergroting’ en ‘efficiëntieverbetering’. In een langzame strijd verloren de kleine melkboeren het van de grote melkinrichtingen. De houten klomp versus het maatpak van de directeur, zoiets. Kees Meekel (1883-1953), schrijver van flinterdunne toneelstukken en geslaagde cowboyromans, had compassie voor de boeren en maakte de melkoorlog tot onderwerp van zijn roman.

Stijfkoppen zijn het, de boeren van Meekel. Het lukt ze amper zich te verenigen en samen op te trekken tegen de coöperaties. Tijdens een vergadering van de melkbond komen ze niet verder dan ‘staken, of niet staken’. Hoofdpersoon Kees Verrijn heeft ook nog een boerengezin te onderhouden en een ongelukkige vrouw te plezieren. Om van het harde boerenbestaan maar te zwijgen.

In de dialogen, waaruit dit boek voor het overgrote deel bestaat, wordt duidelijk hoe gecompliceerd de verhoudingen liggen. Voor beide partijen valt wel wat te zeggen, eigenlijk, al neigt de lezer toch naar de kant van de agrariër, die de trotse underdog is. Dat is precies de kracht van deze roman. Het straatrumoer treft de lezer op elke pagina, al is die straat vaak een onverharde, doodlopende weg.

Elke krant, elk tijdschrift pakt tegenwoordig uit met human interest. Het kleine verhaal achter de grote kwestie, de man achter de publieke figuur. In 1925 was de krant niet veel meer dan een persbericht, een ooggetuigenverslag en een vraaggesprek met een Bekende Nederlander. De zuivelstrijd drong lang niet altijd door tot de kolommen van de courant. Gebeurde dat wel, dan drukte men twee vereenvoudigde standpunten af. Zwart op wit. Melk-oorlog brengt een oude actuele kwestie tot leven, laat zien hoe mensen omgaan met maatschappelijke veranderingen. Zo wint deze op de huid van de tijd geschreven roman het van alle gedigitaliseerde krantenberichten over deze zuivelkwestie bij elkaar. Feiten zijn mooi, maar ze spreken niet.