Met lankmoedigheid van leer trekken

Simon Carmiggelt (1913 – 1987) was, lieve jeugdige lezertjes, in zijn dagen een van de populairste schrijvers in ons taalgebied. Als columnist van de hoofdstedelijke krant Het Parool produceerde hij naar schatting tienduizend stukjes, ‘Kronkels’ genaamd, met onderwerpen die direct uit het leven gesneden leken te zijn. Mensen op leeftijd herinneren nog wel de doorgroefde kop van de schrijver die, voorafgegaan door een melancholiek stukje muziek, op een der beide, jawel beide Nederlandse tv-zenders een verhaaltje voorlas waarin hij met een kleine twist aan het einde het menselijk onvermogen haarscherp neerzette.

Wie schrijft, die blijft. Een gezegde dat misschien in vroegere tijden gold, maar nu hebben zelfs de levende scribenten de grootste moeite om hun werk onder de aandacht te krijgen van het publiek. De schrijver is een door de afdeling marketing gestuurde (tv)clown geworden die te pas en te onpas een mening dient te geven over om het even welk actueel onderwerp. Het hoogste doel: als deskundige te worden aangemerkt. Heb je eenmaal die status bereikt dan kun je regelmatig op herhaling en daarna bijna elke tekst tussen twee kartonnetjes plakken.

We dwalen af. De tientallen bundels met Kronkels waren zeer succesvol, maar in de laatste decennia raakte zijn werk een beetje in de vergetelheid. De meeste titels waren alleen nog in de ramsj of als boek voor slechtzienden (grote letter) te verkrijgen.

Het is daarom verheugend – ook voor de levende schrijvers – dat er soms een opleving is van de interesse in het werk van een overleden collega. Naar aanleiding van de viering van de honderdste geboortedag van Carmiggelt, werd een deel van zijn oeuvre in dundruk uitgegeven bij Van Oorschot. De oude heer Van Oorschot, God hebbe zijn sigaardoorrookte ziel, heeft indertijd diverse pogingen gedaan om de succesauteur te laten overstappen, maar Carmiggelt voelde zich ondanks de vriendschappelijke band die hij met Geert onderhield, verplicht aan zijn uitgeverij De Arbeiderspers. De dundruk heeft enige tijd hoog genoteerd gestaan in de bestsellerlijsten.

amsterdam carmiggeltBiograaf Henk van Gelder stelde voor Carmiggelts huisuitgeverij een bundeling van Kronkels samen onder de titel Dwalen door Amsterdam met S. Carmiggelt. Met recht kan gezegd worden dat de hoofdstad voor keuze-Amsterdammer Carmiggelt een bijna onuitputtelijke voedingsbodem was voor zijn observaties.

Carmiggelt, die geboren en groot geworden is in Den Haag, is een Amsterdammer van nature, omdat hij al vele jaren Amsterdam en de Amsterdammers tot leven brengt ver buiten Amsterdam.

Aldus de jury bij het ontvangen van een vijfjaarlijkse prijs van Amsterdamse boekverkopers in 1967.

Ook nu nog zie je dat de fanatiekste Amsterdammers degenen zijn die er niet geboren zijn, maar er op een zeker moment bewust voor hebben gekozen. Carmiggelt was vrijwel dagelijks te zien in het kroegrijke centrum van Amsterdam. ‘Een typische voetganger met een beperkte actieradius.’ Hij ging te voet, nam een taxi of de tram. Die stopte immers voor zijn deur op het Weteringplantsoen. Onderwijl, in de woorden van Carmiggelt zelf, schepte hij met zijn netje de prachtigste zinnen en de boeiendste mensen op en dan was het nog slechts een kwestie van schiften en selecteren uit het overvloedige materiaal dat je kwam aanwaaien.

Het schrijven van die stukkies ging hem vrij gemakkelijk af. Soms tikte hij er een stuk of tien tegelijk.

Het gevoel voor humor van de Amsterdammers neemt hun leven zo volledig in beslag, dat ze een Hagenees nodig hebben om het eens op te schrijven.

(Kronkel uit 1975)

Dit gaat nog steeds op, al betreft het dan wel het uitstervende ras van de Amsterdammers van de oude stempel, de Jordanezen die eeuwenlang zijn gevoed met Jiddische (zelf)spot.

Het kan dan voor Carmiggelt gemakkelijk zijn geweest om de Kronkels te tikken, je moet wel voor de signalen openstaan en de details kunnen overgieten met een milde ironie. Carmiggelt was in die zin een rasschrijver. Hij observeerde en trok met een zekere lankmoedigheid van leer. Het is bijzonder moeilijk om personages van vlees en bloed neer te zetten op een dergelijke korte baan. Het is de oerkracht van het detail subtiel in de breedte uitgesponnen. Het is mooi dat een deel van de verzamelde Kronkels hier voor de eerste keer in boekvorm verschijnen. Dwalen door Amsterdam met S. Carmiggelt is een boek om lang in te talmen. De observaties hebben nog niet aan kracht ingeboet. Ach, de manier waarop mensen met elkaar omgaan is van alle tijden.

Guus Bauer

Henk van Gelder (samenstelling) – Dwalen door Amsterdam met S. Carmiggelt. De Arbeiderspers, Utrecht. 256 blz. € 12,50.