Centraal in de documentaire Sporen van Vasalis van regisseur Willem van der Linde staat haar huis in Roden. Tegenwoordig gelegen aan een ringweg, want elk gehucht heeft een ringweg nodig, maar vroeger enigszins buiten het dorp in een klein bosje verscholen.  Dat huis komen we niet in. De door Lejo Siepe geïnterviewde vrienden van Vasalis en auteurs die haar bewonderden cirkelen om het huis heen. Bij de presentatie van de dvd vroeg ik aan Siepe of ze geen toestemming hadden gekregen om binnen te filmen. Dat hadden ze wel, maar uiteindelijk zijn die beelden gesneuveld bij de montage. Het huis op afstand is symbool geworden voor de ongenaakbare dichteres die wars was van interviews.

Toch hebben mensen uit haar directe omgeving haar gesproken. We zien schrijver Ronald Ohlsen die als jongeman naar Roden toog om Vasalis te interviewen. Hij heeft nog een cassettebandje waarop haar stem krakerig te horen is. Een uniek document, want veel geluidsfragmenten en filmbeelden zijn er niet overgeleverd van Vasalis. Ook Remco Ekkers ging ooit bij haar op bezoek omdat hij een groot stuk moest schrijven voor Kritisch Lexicon. Hij bevestigt haar afstandelijke houding, maar geeft er een mooier woord aan: ‘zieleadel’. Een vrouw die van literatuur, muziek en wetenschap hield, een kleine kring vrienden om haar heen had, als kinderpsychiater werkte, maar geen enkele behoefte had om naar buiten te treden als persoon.

Een van de hoogtepunten in de documentaire is het optreden van twee mensen die vroeger bij Vasalis werkten, de tuinman en de hulp in de huishouding. Zij vertellen onbekommerd over het bankstel in de kamer en over de bezoekers die Vasalis ontving. Onder meer over logé Gerard van het Reve die met de fiets opgehaald werd, niet omdat ze dan terug konden fietsen, maar meer omdat hij dan enige steun had aan de fiets bij het lopen. Meneer Van het Reve dronk nogal. Een ander hoogtepunt is de schilder Matthijs Röling die vertelt over vroeger toen Kiki (de koosnaam van Vasalis voor intimi) bij zijn vader, de polemoloog Röling, over de vloer kwam en hoe ze met elkaar musiceerden in een strijkkwartet. Bij Matthijs Röling is er goddank geen enkele sprake van overdreven bewondering voor de dichteres. ‘Over dichters ben ik altijd wat voorzichtig omdat ik eigenlijk relatief weinig lees, maar haar gedichten vond ik wel mooi, hoor. En die kon ik nog wel begrijpen. Ze werd natuurlijk erg bewonderd door heel veel mensen. Maar ja, ik vond haar, de verering die ze opriep, die was me wel wat veel hoor. Och, dan werd ze zo bijzonder gevonden en dat vond ik niet zo nodig. Maar ja, iedereen die teveel in de lucht gestoken werd, kon rekenen op mijn sarcasme.’ Meteen een documentaire maken over deze schilder. Zo naturel krijg je ze nergens meer.

In een recent brievenboek met Geert van Oorschot komen we meer over Vasalis te weten. Daar dringen we haar eigen wereld in. Er is ook nog een nog niet uitgegeven correspondentie met Fritzi Harmsen van der Beek. Hopelijk wordt deze binnen enkele jaren gepubliceerd. Sporen van Vasalis is een portret via anderen (ook Marga Kool en Maaike Meijer komen nog aan het woord). De dichteres is nauwelijks te zien. Op enkele archiefbeelden is ze er plotseling. Zoals bij de uitreiking van de P.C. Hooftprijs (1982) door Elco Brinkman. Eerst zit ze in het publiek. Dan loopt ze naar voren om de prijs in ontvangst te nemen. Met een meisjesachtige, lichte gêne toont ze die daarna aan het publiek. Dan voluit lachend voor het fotomoment. Het zijn maar enkele beelden van de dichteres die een mysterie werd en bleef.

Coen Peppelenbos

Willem van der Linde en Lejo Siepe – Sporen van Vasalis. Stichting Beeldlijn, Groningen. €15,-