De familie Boslowits opgespoord

In 2009 publiceerde Igor Cornelissen in De Parelduiker een opzienbarend artikel over de achtergronden van de novelle De ondergang van de familie Boslowits. Uit alles wat hij had gevonden bleek wel dat Reve in zijn novelle heel dicht bij de werkelijkheid was gebleven. In Wie was Hans Boslowits? Gerard Reves debuut ontrafeld heeft hij zijn oorspronkelijke vondsten nog weer verder uitgebreid. Hierbij gaat het hem niet zozeer om de gebeurtenissen in de oorlog zelf of de jodenvervolging, die Reve in zijn verhaal zo huiveringwekkend heeft beschreven. Igor Cornelissen is juist geïnteresseerd in de politieke achtergronden van de familie, zaken die Reve impliciet laat of maar heel eventjes aanstipt. Dankzij het onderzoek van Cornelissen weten we nu dat voor Hans Boslowits, de hoofdpersoon van het verhaal, Alphons Bobrownitzki (1893-1943) model heeft gestaan, een Joodse communist uit Venlo, die een enerverend leven leidde voor hij invalide werd. Hij had, net als in het verhaal van Reve, twee kinderen. De ene zoon was geestelijk gehandicapt, de tweede gaf ernstige opvoedingsproblemen. De moeder, door Reve tante Jaanne genoemd, heette in werkelijkheid Engel Veldman.

wie was hans boslowitsNiemand kent het geheimzinnige en schimmige communistische milieu beter dan Igor Cornelissen (vgl. zijn De GPOe op de Overtoom, een echt meesterwerk) en hij weet dan ook een levendig beeld te schetsen van het vooroorlogse netwerk dat er tussen de families Van het Reve, Romein, de Wolff en Bobrownitzki bestond. Ook de machinaties van Moskou om de Westerse politiek te beïnvloeden worden gedetailleerd weergegeven.

De Nederlandse veiligheidsdiensten hielden deze families natuurlijk goed in de gaten. Grootste frustratie voor Cornelissen blijft dat hij voor zijn onderzoek geen inzage heeft kunnen krijgen in dossiers over de familie Bobrownitzki, waarvan hij zeker weet dat die er zijn. Ondanks dit gemis heeft hij heel veel zaken kunnen achterhalen, die het verhaal van Reve een solide achtergrond geven. Aanvullende details, die de hoofdtekst teveel zouden overwoekeren, heeft Cornelissen een plaats gegeven in 148 noten achterin het boek.

Iedereen kent het slot van de novelle, als het dode lichaam van Hans Boslowits ‘zonder geplas’ in een gracht wordt neergelaten, ‘waar het terstond zonk.’

Aan het begin van zijn boek citeert Igor Cornelissen het Algemeen Nederlands Politieblad uit 1943, waarin wordt gemeld dat het lichaam van ‘een tot dusverre onbekende gebleven jood’ uit het Noorder Amstelkanaal is gehaald. Vrijwel zeker ging het hierbij om Bobrownitzki, waardoor fictie en werkelijkheid met elkaar verbonden kunnen worden. Dit is slechts een van de fascinerende zaken die Cornelissen heeft gevonden.

Doordat Alphons Bobrownitzki zelfmoord pleegde en niet is weggevoerd naar de kampen is hij overigens de enige van zijn gezin die een graf heeft gekregen, te vinden op de Joodse begraafplaats in Diemen.

Doeke Sijens

Igor Cornelissen – Wie was Hans Boslowits? Gerard Reves debuut ontrafeld. (De Parelduikerreeks 4) Uitgeverij Bas Lubberhuizen, Amsterdam. 80 blz. € 14,95.