Hoge en lage cultuur verenigd in het hedendaags Peru

Mario Vargas Llosa (1936, Nobelprijswinnaar 2010) is een echte verhalenverteller. Dat wordt weer bevestigd door zijn nieuwe roman: De bescheiden held. Dit boek, een typische ‘Vargas Llosa’, bevat veel smakelijke verwikkelingen over rechtschapen mannen in een lelijke wereld.

Twee hoofdpersonages worden opgevoerd in het hedendaagse Peru, dat geniet van economische vooruitgang en lijdt onder een toename van criminaliteit. Een van hen is Felícito Yanaqué, een voormalig vrachtwagenchauffeur die tegenwoordig een eigen transportbedrijf runt in Piura. Felícito weigert geld te betalen als de maffia hem probeert af te persen. Hij leeft onder het motto van zijn overleden vader: ‘Een man moet niet over zich heen laten lopen in dit leven.’ Ondanks het feit dat Felícito te maken krijgt met het geweld van de maffia, volhardt hij in zijn principe. Door zijn standvastigheid en de getuigenis die hij daarvan geeft in de krant, wordt hij een bekendheid in Piura en in de media.

De tweede verhaallijn draait om Don Rigoberto, een bekend personage in het oeuvre van Vargas Llosa. Deze liefhebber van Europese kunst en cultuur komt in een wespennest terecht doordat hij getuige was van de huwelijksvoltrekking tussen zijn baas Ismael Carrera en diens voormalige dienstmeisje, de veel jongere Armida. Ismaels zonen, die ‘de hyena’s’ worden genoemd, zetten namelijk alle mogelijke juridische middelen in om het huwelijk – dat hen een omvangrijke erfenis uit handen heeft genomen – ongedaan te maken.

De twee hoofdfiguren worden voorgesteld als fatsoenlijke mensen in een onfatsoenlijke wereld: bescheiden helden die vasthouden aan hun principes en het hoofd bieden aan kwaadwillenden. Het bestaan van deze helden geeft hoop in een wereld waar de maffia regeert en de uitvoerende macht onverschillig toekijkt.

Bescheiden heldIn De bescheiden held worden deze zware thema’s op een luchtige en vermakelijke manier behandeld. Vargas Llosa verwerkt kenmerken van populaire genres als de detective, de actiefilm en de soapserie in zijn roman, waardoor de grens tussen ‘literair’ en ‘pop’ in het boek vervaagt. Door zijn vroegere romans zoals Tante Julia en meneer de schrijver wisten we al dat Vargas Llosa’s onvermoeibare fantasie leidt tot het ontstaan van bonte en curieuze personages. In De bescheiden held merken de personages zelf op dat hun dagelijkse leven steeds groteskere vormen aanneemt: ‘De soap is nog niet afgelopen, hij gaat verder en wordt elke dag ingewikkelder’. Maar het melodrama en de cliffhangers maken De bescheiden held niet tot een plat verhaal. Vargas Llosa maakt namelijk ook gebruik van verwijzingen en technieken die eerder als ‘literair’ kunnen worden aangemerkt. Zo brengt hij ‘hoge’ en ‘lage’ cultuur in evenwicht, twee tegenpolen die verpersoonlijkt zijn in Don Rigoberto en Felícito Yanaqué.

De bescheiden held bevat veel kenmerken die inmiddels typerend zijn voor het oeuvre van Vargas Llosa. Niet alleen worden er meerdere personages opgevoerd die bekend zijn uit zijn vroegere romans, ook bepaalde verteltechnieken worden opnieuw toegepast. Zo worden dialogen die in verschillende tijden en ruimtes plaatsvinden, maar toch een inhoudelijk verband hebben, direct naast elkaar geplaatst zonder parafrases. Dit zorgt voor een filmische dynamiek die desondanks zeker niet verwarrend is.

Vargas Llosa, inmiddels bijna tachtig, is niet meer de grote literaire vernieuwer van de jaren zestig. Hij verwijst in zijn nieuwe boek vooral naar zijn eigen werk en bevestigt op die manier zijn eigen literaire universum. Dit is geen slappe herhaling van zetten, maar een mooi vervolg van een indrukwekkend oeuvre.

Mathilde van Ommen

Mario Vargas Llosa – De bescheiden held. Vertaald door Mariolein Sabarte Belacortu. Meulenhoff, Amsterdam. € 22,95.