Recensie: Jenny Offill – Dept. of Speculation

Zelfmoord is geen optie

De Engelstalige literatuur kent een aantal memorabele personages die gekweld worden door een depressie, denk bijvoorbeeld aan het vrouwelijke hoofdpersonage van Sylvia Plath’s The Bell Jar. Het hoofdpersonage in de nieuwe roman van Jenny Offill zit eveneens gevangen in een glazen stolp van somberheid. De plot is even dun als de omvang van de roman. Het verhaal laat zich gemakkelijk samenvatten. De naamloze ikverteller van Dept. of Speculation is een depressieve vrouw, ze heeft een roman geschreven en doceert creative writing aan een universiteit. Om wat geld te verdienen gaat ze aan het werk als ghostschrijver. Ze krijgt een dochtertje en later zal haar vriendelijke echtgenoot vreemdgaan met een veel jonger meisje.

De roman bestaat uit korte fragmenten die verspringen in tijd en ruimte. De ikverteller wisselt telkens tussen korte beschrijvingen van gebeurtenissen of gevoelens; tussen overpeizingen, grapjes en citaten. Offill leidt de fragmenten niet in en ze legt ze ook niet uit. Ze verspeelt geen woorden aan de overgang tussen gebeurtenissen. Alles is kernachtig uitgedrukt. De witregels tussen de fragmenten zijn veelzeggend. Het zijn pauzes die benadrukken wat er niet wordt gezegd. Door de minimalistische stijl winnen de korte zinnen en fragmenten aan overtuigingskracht en krijgen ze een poëtische allure. Neem bijvoorbeeld het fragment waarin de vrouw vertelt dat ze met haar baby in de keuken danst:

We dance with the baby every night now,
spinning her round and round the kitchen.
Dizzying, this happiness.

De laatste zin suggereert natuurlijk dat de vrouw duizelig is van het ronddraaien. Behalve de vrolijkheid van het moment symboliseert de duizeligheid de schaduwzijde van geluk. De vrouw balanceert gewoonlijk tussen angst en somberheid. Het geluk zorgt voor een gevoel van duizeligheid omdat het een anomalie is, het brengt haar uit evenwicht. Voor het personage heeft geluk maar één nuttige kant en dat is het ongeluk mogelijk te maken. In elke handeling schuilt potentieel gevaar of verdriet. Alles wat goed is, kan kapot gaan. De echtgenoot is qua karakter de tegenpool van zijn vrouw. Terwijl de vrouw denkt dat alles breken kan, probeert de man alles wat gebroken is te repareren. De vrouw vindt de houding van haar man bewonderenswaardig. Als hij een stoel gemaakt heeft, denkt zij: ‘He won’t just think about how unbearable it is that things keep breaking, that you can never fucking outrun entropy.’ Haar angst en somberheid zijn kenmerken van haar persoonlijkheid. Ze vormen haar bewustzijn en derhalve haar kijk op de wereld.

Als haar man haar bedriegt, ontvlucht de vrouw de situatie door afstand te nemen van haar rol als echtgenote. Ze spreekt over zichzelf in derde persoon (‘wife’). Ze kan altijd nog naar een hotel gaan als de onbehaaglijke omstandigheden ondraaglijk worden. De vrouw kan wegrennen voor haar huwlijksproblemen, maar ze kan niet wegrennen voor zichzelf. Zelfs zelfmoord- het middel waarmee iemand zijn leven ontvluchten kan- is voor de vrouw geen optie:

But the truth is she has good impulse control. That is why she isn’t dead. Also why she isn’t dead. Also why she became a writer instead of a heroin addict. She thinks before she acts. Or more properly, she thinks instead of acts. A character flaw, not a virtue.

Het proza van Offill is sober en doet daarom denken aan de stijl van Hemingway. Om zijn verhalen sterker te maken paste Hemingway de ‘ijsbergtechniek’ toe. Dat is een minimalistische schrijfstijl waarbij de gebeurtenissen aan de oppervlakte besproken worden zonder de onderliggende thema’s te benoemen. Personages uiten hun gevoelens indirect. De lezer komt meer over hen te weten door wat ze doen of door wat ze zeggen. Zoals bij een ijsberg alleen de top zichtbaar is, speelt alles wat van belang is zich af onder de oppervlakte. Offill past dit principe toe in Dept. of Speculation. Ze laat zoveel mogelijk weg. Haar proza is krachtig omdat het suggestief is. Een goed uitgewerkt plot zou hier afbreuk aan doen. Bij Offill is elk woord en elk leesteken functioneel. Elke komma draagt bij aan het ritme van de zin, het is een korte pauze, zoals een punt een lange pauze is en de witregel een grote pauze. Daarentegen zorgt het woordje ‘and’ weer voor een versnelling. Het is prachtig consciëntieus proza. Het enige minpunt aan de roman is dan ook haar bescheiden omvang.

Koen Schouwenburg

Jenny Offill – Dept. of Speculation. Alfred. A. Knopf, New York 178 blz. € 17,99.