Leven en dood leren begrijpen, daar gaat het om

Na het realistische jeugdboek Vlieg! (2013) keert Marco Kunst in Kroonsz terug naar zijn eerste liefde; een lijvige young adult, waarin tijdreizen, fantasy en filosofische bespiegelingen een complex netwerk vormen. In alternerende verhaallijnen creëert Marco Kunst twee geheel eigen werelden, die mijlenver uit elkaar liggen. In het Amsterdam van 1670 slaagt de arts Zacharias Kroonsz erin met behulp van een zelf geconstrueerde ‘kronoscoop’ de zogenaamde ‘levenslijnen’ zichtbaar te maken. Volgens oeroude geschriften die teruggaan op de Apostelen verbinden deze lijnen de onsterfelijke ziel met het lichaam. Aanvankelijk heeft zoon Wessel nog bedenkingen, dan raakt ook hij volledig in de ban van zijn vaders doorgedreven experimenten. Na de dood van echtgenote Geertje wil Zacharias haar onsterfelijke ziel uit de dood terughalen. Ondanks niet mis te verstane waarschuwingen van filosofen en predikanten leidt de koortsachtige zoektocht van het tweetal tot een zowel opzienbarende als gruwelijke ontdekking: door de dood te willen uitstellen, ontstaat een ‘Torn’, een zogenaamd ‘gat in het weefsel van de werkelijkheid’ dat zich onophoudelijk uitbreidt. Om steeds weer nieuwe kennis van ‘gene zijde’ te bemachtigen, dient Zacharias afschuwelijke offers te brengen…

marco kunst kroonszMarco Kunst doet geen concessies aan de (potentiële) doelgroep en bereikt een hoge mate van complexiteit in wetenschappelijk onderbouwde passages over het destijds gangbare gedachtegoed omtrent leven en dood. Het ambitieuze opzet van de auteur – die meer dan acht jaar aan deze roman werkte – blijkt uit denkbeelden van Spinoza, die overigens als personage z’n opwachting maakt, citaten uit de Divina Commedia, Bijbelstudie en discussies over de geschriften van Plato en Thomas van Aquino. Het is geen evidente materie voor een adolescentenroman, maar wordt door Kunst – zelf filosoof – helder verwoord. De auteur roept zo geheel onnadrukkelijk een fascinerend tijdsbeeld van Nederlands ‘Gouden Eeuw’ op, waarin de macht van de kerk lijnrecht tegenover de snel evoluerende wetenschappen komt te staan. De (pseudo-)wetenschappelijke alsook filosofische ideeënrijkdom krijgt literair sterk gestalte in een rijke, beeldende taal. Het pulserende ritme ondersteunt de feilloos opgebouwde spanningsboog. Slechts een enkele keer gaat de auteur zich te buiten aan gezochte beelden. ‘Het priemende licht van de sterren pint Amsterdam vast als een verdroogde vlinder in een vergeten verzameling.’ en ‘Zijn raspende ademhaling scheurde de stilte in grauwe repen.’

Anno 2013 raakt protagoniste Pink volledig in de ban van Wessels mysterieuze verschijning. Om de periode tussen de 17de eeuw en de kennismaking met Pink te overbruggen, voorziet de auteur passages uit Wessels dagboek. Omwille van de grote tijdsprongen en oppervlakkig beschreven inhoud, openbaart Wessels schriftuur vooral een doorzichtige kunstgreep om heden en verleden te verbinden. Samen met zelfverklaard einzelgänger Bor wordt Pink door Wessel ingeschakeld om zijn vaders mensonterend onderzoek een halt toe te roepen. Zacharias Kroonsz overtuigt daarbij als een bijzonder complex personage; uiterlijk de evenwichtige ‘man van de wetenschap’, wordt hij innerlijk door angst voor demonen en duivels verteerd. Het getuigt van flink wat psychologisch inzicht in de gedachtewereld van een getroebleerde geest. Fascineert Wessels Bildung, dan kunnen de karakters van Pink en Bor omwille van een oppervlakkige benadering veel minder overtuigen.

Ook de groots opgezette apotheose gaat uiteindelijk aan descriptieve passages en een overvloed aan willekeurige ideeën ten onder, waardoor ‘De Dag des Oordeels’ flink aan de zorgvuldig opgebouwde geloofwaardigheid tornt en dat is bijzonder jammer.

‘Kroonsz zal je kijk op het leven voor altijd veranderen’, aldus een citaat op de achterflap. Die hoog gegrepen ambitie kan Marco Kunst niet volledig waarmaken, al garandeert Kroonsz wel een intense leeservaring die een hoge mate van betrokkenheid vergt. Om ‘voor altijd’ te beklijven had Kunst de verschillende verhaallijnen tot een hechter weefsel moeten verbinden, dat de complexe roman – inclusief het nu inderhaast neergepende einde – volledig kon schragen.

Jürgen Peeters

Marco Kunst – Kroonsz. Lemniscaat, Rotterdam. 342 blz. € 17.95.