Wanneer wordt het leven kunst?

Jezelf drie weken lang laten fotograferen zonder dat je door hebt dat het gebeurt en onder de voorwaarde dat de fotograaf niet mag ingrijpen in welke situatie dan ook. Dat is de tegenprestatie die Minnie Panis, een jonge kunstenares, stelt aan een ex-vriend die haar in haar slaap voor een commerciële opdracht heeft gefotografeerd. Als haar later de foto’s in de Vogue onder ogen komen besluit ze dat ze haar rol als slachtoffer ook kan ombuigen naar haar een meer comfortabele positie als opdrachtgever.

Opmaak 1Wanneer wordt het leven kunst, en wanneer gaat kunst over in je eigen leven. Dat is de intrigerende vraag die Niña Weijers stelt in haar met de Anton Wachter Prijs bekroonde debuut De consequenties. Het motto van Marina Abramović preludeert al op de inhoud: ‘I really like that moment when the performance becomes life itself.’ Ook Minnie Panis gebruikt haar eigen leven voor de kunst, waarbij het idee voor de kunst soms het leven overneemt. Zo fotografeert ze tijdenlang alles wat ze als afval produceert, voor een andere tentoonstelling, Nothing Personal, verkoopt ze al haar spullen om te zien wat er van je persoonlijkheid overblijft.

De deal met de fotograaf beslaat een groot deel van het boek al springt Weijers soms terug in de tijd om eerdere gebeurtenissen uit het leven van Minnie te vertellen. Haar roman is ambitieus van opzet, want behalve de tijdsprongen, vlecht Weijers ook veel verwijzingen naar andere kunstenaars in haar verhaal: naast Abramović ook Bas Jan Ader, Samuel Beckett en Hildegard van Bingen om er maar een paar te noemen. En ook intertekstueel gebeurt er heel wat. De eerste zin verwijst al direct naar Rituelen van Cees Nooteboom: ‘Op de dag dat Minnie Panis voor de derde keer uit haar eigen leven verdween stond de zon laag en de maan hoog aan de hemel.’ (Rituelen: Op de dag dat Inni Wintrop zelfmoord pleegde stonden de aandelen Philips 149.60.’) Daarmee wordt ook deze roman zelf onderdeel van de centrale vraag of de werkelijkheid zich vormt naar de kunst of andersom. De consequenties is duidelijk een ideeënroman, waarbij het leven van Minnie Paris in dienst staat van de thematiek. Op stijlgebied valt er wel eens een cliché te noteren: het ijs waar Minnie op schaatst is als ‘een gladde spiegel’, maar er staan ook zinnen in de roman die fijner zijn geformuleerd: ‘Het meisje was op een namiddag naar haar atelier gekomen met een pen en een notitieblok en een lichaam dat ze nog minstens twee jaar lang als een vreemd kledingstuk zou moeten dragen voordat alles op zijn plek zou vallen.’

Pas laat in de roman wordt teruggekeken op de jeugd van Minnie en daaruit blijkt dat ze in het begin van haar leven nauwelijks aan het leven lijkt te willen deelnemen. Als haar moeder Minnie na de couveusetijd uit het ziekenhuis mee naar huis neemt, is het opvallend dat Minnie vooral apatisch ligt te kijken. Ze huilt helemaal niet. Ook stilte kan, net als het geluid van huilbaby’s moeders tot wanhoop drijven. Een dokter in het ziekenhuis weet met een alternatieve therapie meer leven in haar te krijgen. Die scènes in het ziekenhuis waarin Minnie min of meer geleerd wordt om ‘echt’ te gaan leven in plaats van het slechts te ondergaan vormen wellicht een voorafspiegeling van haar latere kunstprojecten. Juist in de maand dat ze zich door de fotograaf laat benaderen wordt Minnie weer benaderd door de arts die haar vroeger behandelde. Dat geeft ook enige spanning aan het verhaal. Al die lijntjes in De consequenties worden godzijdank niet mooi afgehecht, zodat er rond verhaal ontstaat: het lijkt of alles raakt aan elkaar, zonder dat er te veel verklaringen worden gegeven.

Met De consequenties heeft Niña Weijers een zeer goed debuut geschreven, maar ik vraag me wel af of het door alle verwijzingen naar kunst en literatuur geschikt is voor een breed publiek. Een schrijver hoeft zich daar gelukkig niet over te bekommeren. Je bent echter wel benieuwd, om maar met een recensentencliché te eindigen, welke richting ze inslaat bij haar volgende boek.

Coen Peppelenbos

Niña Weijers – De consequenties. Atlas Contact, Amsterdam. 288 blz. € 19,99.