Recensie: Monique Samuel – Dansen tussen golven traangas
De zucht naar vrijheid is sterker dan het zwaard
De Nederlands-Egyptische politicologe Monique Samuel maakte tijdens de Egyptische revolutie (voorjaar 2011) naam als Midden Oosten-deskundige. Ze publiceerde verschillende boeken en schreef essays en columns over religie, politiek en samenleving voor Nederlandse kranten. Voor haar eerste adolescentenroman Dansen tussen golven traangas liet Samuel zich inspireren door de choquerende beelden van een onbekende, naamloze jongen die werd neergeschoten door Egyptische veiligheidstroepen, hoewel hij hen met open armen benaderde.
In haar jeugdliteraire debuut introduceert Samuel vier uiteenlopende Egyptische jongeren, met weliswaar eigen toekomstbeelden maar een gemeenschappelijke drang naar vrijheid. De knappe 15-jarige Samya wordt verliefd op overbuur Mohammed, maar beseft dat een relatie met een moslimjongen door haar christelijke familie nooit geaccepteerd zal worden. Bovendien wordt voor de lezer al gauw duidelijk dat Mohammed gevoelens heeft voor jongens. Als oudste zoon moet Mohammed de kruidenierszaak van zijn vader overnemen, hoewel hij liever danst en over politiek spreekt. Met beste vriend Abdelrahman bijvoorbeeld die als goede moslim door het leven wil gaan en vanuit een diepgaande interesse in politiek de onhoudbare maatschappelijk-sociale situatie van binnenuit wil veranderen. Mohammeds zus Layla ten slotte beheert een Engelstalige blog over de verwarrende maatschappelijke toestand in Egypte. Meegesleept door Abdelrahman neemt Mohammed deel aan gewelddadige demonstraties tegen het corrupte politieke systeem. Layla en Samya kunnen slechts vanaf de zijlijn toekijken hoe het geweld cumuleert, uiteindelijk met fatale gevolgen.
Monique Samuel verweeft de coming-of-age van haar personages met de maatschappelijke, sociale, en politieke toestand van Egypte. Daarbij integreert ze een keur aan potentieel problematische situaties; bij monde van de auteur hekelen haar personages de politiek instabiele situatie, het opgroeien in een dictatuur, de schrijnende armoede, gearrangeerde huwelijken, het fysieke geweld in de door mannen gedomineerde gezinnen en de onderdrukking van homoseksuelen. Het resulteert in één lange klaagzang, waarbij iedere zin voor nuance of diepgang ontbreekt. Geheel in de lijn van het voorbijgestreefde probleemboek krijgen de vier personages nauwelijks enige psychologische uitdieping. Niet wie ze zijn of hoe ze evolueren is immers belangrijk, wel wat ze hekelen in hun geforceerde gesprekken, waarin de stem van de auteur sterk doorklinkt.
Zoals het een oppervlakkig uitgewerkt probleemboek betaamt, verschuift ook het literaire aspect bijna geheel naar de achtergrond. De descriptieve en – zeker voor young adult – kinderlijke stijl staan veraf van een onderbouwde adolescentenroman:
Mohammed en Adelrahman gaan allebei naar dezelfde staatsschool aan het eind van de straat. Ze zitten in een overvolle klas van wel vijftig leerlingen en dus komt er van leren niet veel terecht. De meester slaapt meer dan hij praat. Hij krijgt zo weinig betaald dat hij bijklust door na schooltijd de leerlingen thuis bijles te geven. Dat doet hij soms tot midden in de nacht. Als leerling móét je wel bijles nemen, anders leer je helemaal niets.
Een ander euvel is de overdaad aan beschrijvende en sfeerscheppende adjectieven:
De enige andere versiering aan de verder kale muur is een verweerde foto die dof afsteekt bij het glimmende plakplaatje. Daar staat hij: donker golvend haar, een bruine huid, maar blauwgrijze ogen die helder oplichten.
De taal blijft sterk descriptief, zonder veel diepgang. Pogingen tot een complexere, meer literaire stijl gaan hopeloos de mist in:
Jammer dat ze met al haar briljante intelligentie nog geen oplossing voor haar nu luid haar naam gillende moeder bedacht heeft.
Net zoals zoveel (illustere) voorgangers baseert Monique Samuel haar eerste young adult op een potentieel interessant idee; in dit geval zal de auteur de heikele maatschappelijk-politieke situatie in Egypte ten tijde van de Arabische Lente, eens even kort toelichten aan jongeren. Personages, stijl, dialogen, alles moet wijken voor informatieoverdracht, liefst zo eenvoudig mogelijk verwoord. Helaas voor Samuel (én alle auteurs die in dezelfde val trapten) is geen enkele roman gebaat met een verregaande simplificering van de complexe realiteit of het negeren van stilistische aspecten.
Jürgen Peeters
Monique Samuel – Dansen tussen golven traangas. Querido, Amsterdam/Antwerpen. 128 blz. € 14.99
