Kwis: Literatuur of literette? (15)
Onze tweewekelijkse kwis ‘Literatuur of literette?’, een soort Tussen kunst & kitsch, maar dan voor de letteren. We nemen 1 bladzijde uit een boek en de vraag is: hebben we te maken met literatuur of niet? Graag reacties met onderbouwing.
Dit is Nick Cave, verrassend actueel vandaag! En nog literatuur ook!
Als ik me goed herinner heeft Cave de eerste hoofdstukken van dit boek op zijn iphone geschreven en er bestaat ook een mooie app voor de iphone van.
Niets ten nadele van de vertaling, maar om te weten of dit literatuur is of niet, kun je toch het beste naar het origineel kijken. Dat gaat zo:
\’I am damned,\’ thinks Bunny Munro in a sudden moment of self-awareness reserved for those who are soon to die. He feels that somewhere down the line he has made a grave mistake, but this realisation passes in a dreadful heartbeat, and is gone – leaving him in a room at the Grenville Hotel, in his underwear, with nothing but himself and his appetites. He closes his eyes and pictures a random vagina, then sits on the edge of the hotel bed and, in slow motion, leans back against the quilted headboard. He clamps the mobile phone under his chin and with his teeth breaks the seal on a miniature bottle of brandy. He empties the bottle down his throat, lobs it across the room, then shudders and gags and says into the phone,
\’Don\’t worry, love, everything\’s going to be all right.\’
\’I\’m scared, Bunny,\’ says his wife, Libby.
Waarom dit literatuur is, zonder dat het meteen een heel goed boek hoeft te zijn, blijkt wel uit dat zinnetje over de mobiele telefoon en het flesje cognac, dat in het Nederlands misschien een beetje geforceerd aandoet, maar in het origineel een wonder van ritme is en een prolepsis bovendien, door het naar voren plaatsen van \’with his teeth\’. Ik lees soms hele romans waarin niet één zo\’n zin te vinden is.
Nu we het er hier toch met z\’n allen over hebben: misschien is het wel een ordinaire inversie in plaats van een prolepsis, of (gejuich stijgt op) een proteron hysteron.
Ja. Ik vind het een mooie bladzijde. Erg sterk. Ik vrees dat ik het boek ga herlezen.
Ik vind dit een mooie rubriek, maar moet ze (het geheel overziende) niet herdoopt worden in \’Onscherpe foto of nog onscherpere foto\’?
Of iets literatuur is, hangt, dacht ik, af van wie de tekst schreef, wie haar uitgaf, welke NUR-code ze heeft, waar het boek in de bibliotheek en de boekwinkel ligt of staat, en of de tekst wordt gerecenseerd door literatuurcritici. Aannemende dat dat allemaal wel snor zit, zou ik zeggen dat het niet heel erg goede literatuur is (als het al mogelijk is een boek te beoordelen op basis van één pagina, en dan ook nog eens een vertaling). \’t Doet een beetje dik. Een vlaag is in mijn ervaring per definitie iets wat zich plotseling voordoet, en snel vedrwijnt. Een \’plotselinge vlaag\’ is dan een pleonasme. Het vage \’ergens\’ is alles behalve duidelijk, beeldend, een wereld oproepend. In regel vier tweemaal \’maar\’, weliswaar met een verschillende functie/ betekenis, doch niet mooi. Dat die vlaag kort duurt, wordt d.m.v. de metaforische hartslag nog een keer aangegeven; dat-ie weg is, nadat-ie verscheen, had ik al verondersteld, maar de schrijver hamert het erin (woordgrapje met hartslag). En dan staat er, heel onhandig: \’is dan weer weg – en hij is terug\’: tegengestelde \’bewegingen\’ die kunnen duiden op een hardnekkig, terugkerend besef, maar pas daarna blijkt dat \’hij\’ verwijst naar een ander onderwerp dan het onderwerp van de zin ervoor. De deelzin \’verbreekt met zijn tanden het zegel\’ is verrassend metrisch opeens (maar dat is \’met zijn tanden verbreekt hij het zegel\’ ook, zij het een ander metrum). Waartoe dient in des hemels naam die vergelijking van Libby\’s stem met het geluid van \’een hoog krassende viool die wordt bespeeld door een ontsnapte aap of zo\’. Spelen niet ontsnapte apen anders viool dan ontsnapte? De schrijver wist zelf dat hij uit zijn nek kletste en wurgt het onhandige beeld eigenhandig met de futloze toevoeging \’of zo\’. Dat de aap vervolgens een (ontsnapte) baviaan is, redt het beeld niet meer. Maar dat kan een auteur ook niet die slagtanden van rook uit de neus van zijn held laat komen. Nee, ik zou na deze bladzijde niet enthousiast verder lezen. Ik waardeer de muzikant Cave niettemin enorm. Maar dat is een heel ander verhaal.
Ik geloof, Fabian, dat de bedoeling van de rubriek is dat wij alleen op grond van de tekst oordelen of er sprake is van literatuur, of niet. De sport voor ons lezers is natuurlijk om er zo snel mogelijk achter te komen uit welk boek de bladzijde afkomstig is, zodat we al zonder te lezen kunnen vaststellen of de tekst in kwestie tot het literaire veld behoort of niet. In dit geval is de redactie van Tzum geholpen door de vertaler die de achternaam van de hoofdfiguur in de eerste zin heeft weggelaten. Maar dan kennen ze ons nog niet!
@ Rob: Ik vermoed dat Rieuwert geen \’tulpje\’ op zijn fototoestel heeft, maar ik ben wel blij dat deze rubriek goed gelezen wordt.
En Rob, jij hebt in de gaten dat Tzum ons zand in de ogen tracht te strooien door onscherpe foto\’s te plaatsen, daarbij de indruk wekkend dat de kwaliteit van de foto iets uitstaande zou hebben met de kwaliteit van de tekst. Maar dan kennen ze ons nog niet!
Ja, Bert, ik zag dat jij de vraagstelling van de rubriek zo opvat (van wie is het en vind je het wat), maar ik las de vraag zoals ze dacht ik op m\’n scherm stond: hebben we te maken met literatuur of niet? Vandaar het eerste deel van mijn reactie. En daarna toch maar ook iets in jouw richting. Ik zou overigens nooit geraden hebben dat het Cave was. Wat me eraan doet denken, dat ik ooit eens een dichtbundel van H. van der Lubbe trachtte te lezen, terwijl ik de muziek en de teksten van De Dijk wèl heel goed vind.
Nou ja, Bert, alle foto\’s zijn eigenlijk even vaag – want ons dan wel weer dwingt om de tekst geconcentreerd in ons op te nemen, dus misschien doet de fotograaf alleen maar alsof hij geen \’tulpje\’ op zijn fototoestel heeft. Hoe dan ook, dit vraagt om een zusterrubriek: goede vertaling of slechte vertaling. Zo\’n verdwenen achternaam bijvoorbeeld… (PS Ze kennen ons wel hoor, bij Tzum; tenzij wij hier niet onder onze eigen namen reageren.)
Ho ho, de eerste afleveringen zijn superscherp (ik heb wel een tulpje op mijn camera).
Je hebt helemaal gelijk, Coen, haarscherp, de eerste drie.
Ja Fabian, ik hou meer van Cave als singer/songwriter en ik kan soms jaloers zijn op de directheid van een lied als Into My Arms – om er maar eens eentje te noemen. Op het proza van Cave ben ik niet jaloers, maar dat het literatuur is, staat voor mij vast. Het is ook een poging om literatuur te zijn. Literaire thrillers daarentegen zijn geen literatuur, ondanks de bedrieglijke naam, maar een genre-aanduiding voor een spannend boek waarin doorgaans niet de speurneus (toch altijd een bijfiguur in het drama) centraal staat. We hoeven het proza van Cave ook niet \’mooi\’ te vinden om te zien dat het literatuur is, toch? Ik vind dit overigens – en daarmee deze rubriek – heel interessant. Ik ben natuurlijk maar een eenvoudige lezer/schrijver, maar zou een computer in staat zijn te bepalen of een tekst literatuur is? Wel als je hem vertelt dat een boek bij Van Oorschot is verschenen, natuurlijk, maar ik bedoel: puur op grond van al dan niet met of zonder tulpje gemaakte foto\’s van de tekst?
Rob, die verdwenen achternaam werpt natuurlijk nieuw licht op de onscherpte van de foto\’s. De naam Munro is zorgvuldig met Photoshop uit de pagina weggewerkt, dat denk ik, en dat is ten koste gegaan van de kwaliteit van het beeld. En Coen maar beweren dat het aan een tulpje ligt!
Anders is het wel heel slordig van de vertaler en de redactie. Caves (mijn computer wil hier vreemd genoeg \’Cafés\’ van maken – het is vrijdagmiddag, nietwaar) And the Ass Saw the Angel werd door Rob van Erkelens vertaald, weet ik nog, en goed ook, wie De dood van Bunny (Munro) op zijn geweten heeft, geen idee.
Mee eens, Bert, w.b. Singer/songwriter Cave. En verder: dat het om een (fictioneel) verhaal gaat in die al dan niet met een tulpje vastgelegde tekst, lijkt me duidelijk (of anders: het rijmt niet, het is geen gebruiksaanwijzing, geen rouwadvertentie etc.). Dus hopla: literatuur. En dat ik deze bladzij van Cave niet goed vind,mlijkt me duidelijk. Of een computer kan detecteren of een tekst literatuur is? Volgens mij alleen als je die computer eerst heel precies uitlegt wat literatuur is. Het mooie van literatuur is evenwel dat ze zich in de praktijk steeds weer opnieuw lijkt te ontrekken aan een dergelijke dwangbuis. En het moeilijke vind ik dat een poging tot begripsomschrijving steeds verstrikt raakt in schier onvermijdelijke kwaliteitsoordelen. Waarom zou een thriller geen literatuur zijn? Omdat een thriller volgens een soort recept geschreven wordt? Tsja, ik vind bijvoorbeeld – pour besoin de cause – dat de romans van A.F.Th. zo langzamerhand wel erg op elkaar beginnen te lijken. Zoals eerder veel gedichten van Achterberg. Nog meer van Vroman. Nou ja, daar zit ik me al met kwaliteit bezig te houden ook, toch?
Bij het Huygens-instituut was juist een onderzoek gestart naar de vraag of een computer literatuur kan herkennen. De boeken die Doeke Sijens en ondergetekende als gay-soap op de markt hebben gebracht afgezet tegen de boeken die wijzelf als literatuur bestempelen.
Ja, maar Coen! Zo graaf je mooi het graf van deze fijne rubriek!
En Fabian, zelfs een slecht gedicht van Achterberg hoort tot de literatuur, precies zoals het beste gedicht van Toon Hermans niet tot de literatuur behoort. De vraag waarom dat nu eenmaal zo is, laat zich niet makkelijk beantwoorden, maar ik herken literatuur vaak al vanaf een afstand, zeker nu mijn ogen slechter worden. Ook literatuur waar ik niet van houd, is herkenbaar als literatuur. En niet-literatuur ook. Niet-literatuur kan ook heel goed zijn. Literatuur is daarmee geloof ik een genre.
Maar goed, je hebt natuurlijk gelijk als je zegt dat men zichzelf algauw in een hoek schildert als het hierover gaat.
Eh…. is literatuur nou een genre of een (mogelijk subjectief) kwaliteitskeurmerk? Ik denk het laatste. Zelfs een slecht gedicht van Achterberg is literatuur terwijl het beste gedicht van Toon Hermans dat niet is, zo zegt Bert Natter, en dat kan ik snappen, maar dan alleen omdat het slechtste van Achterberg gewoon beter is dan Toon Hermans op zijn best, en met de restrictie dat er eigenlijk geen criteria zijn op grond waarvan deze uitspraak (die ikzelf rustig zou durven doen) objectief kan worden gestaafd.
Literatuur is een doodvermoeiend concept, literette ook. De rubriek is geinig