Recensie: Poplart Theatre – De Omslag
Een groen paard in een weiland bij Thesinge
Met z’n vijftigen wachten we in een houten kubus tot de voorstelling De Omslag begint. We zitten wat ongemakkelijk op krukjes, met dekens over de knieën tegen de tocht. Voor ons de groene weilanden bij Thesinge, met heel in de verte de Eemshavenweg. Deze omstandigheden vergeet je zodra de voorstelling begint.
Hendrik Nicolaas Werkman staat voor ons en spreekt in gloedvolle bewoordingen over het Groninger landschap. Je ziet de weilanden veranderen in koolzaadvelden. Vervolgens wandelt hij naar buiten. We volgen met aandacht een man in een licht zomerpak met strooien hoed en wandelstok, die intens geniet van de natuur en bepeinst hoe hij dit zal overbrengen in zijn druksels.
Dan neemt zijn dochter Fie Werkman het woord. Zij zit tussen het publiek, in een helgele trui. Ze vertelt over het leven van haar vader, over zijn zakelijke moeilijkheden en het begin van zijn kunstenaarschap. Ook spreekt ze over de dood van haar moeder Jansje Cremer, een gebeurtenis die alles in het leven van Werkman (en Fie zelf) veranderd heeft.
Ondertussen komt Werkman bij ons terug en spreekt over zijn kunst. Daarbij spat het vuur van de overtuiging uit zijn ogen. Hij deelt het Roze Pamflet uit, dat hij in 1923 onder zijn vrienden verspreidde en waarin hij niets minder dan een revolutie aankondigde: ‘Een orkaan kan de lucht zuiveren.’ Dan vertelt zijn dochter verder, over hoe haar vader de opvoeding van zijn kinderen verwaarloosde maar dat hij desondanks toch altijd haar grote voorbeeld is gebleven.
Twee personen, vader en dochter, meer personen zijn er voor de voorstelling niet nodig. De titel De Omslag verwijst naar de grote verandering in het leven van Werkman, toen hij van zakenman veranderde in kunstenaar. Steeds is het Fie die de feiten vertelt, haar vader brengt zijn ideeën en dromen naar voren.
In de voorstelling worden bijna altijd hun eigen teksten gebruikt. Werkman citeert vooral uit zijn pamfletten, het tijdschrift Next Call of de brieven die hij aan zijn derde vrouw heeft geschreven. Met deze minimale middelen wordt een spectaculair effect bereikt. Zonder maar één druksel te zien, horen we alles over zijn innerlijke drijfveren, in de prachtigste woorden en klanken. Niet eerder werden zijn absurdistische klankgedichten zo goed benut. Ze brengen de levenslust van Werkman en gevoel voor humor heel goed over. Een flard jazzmuziek waarbij Werkman alleen maar een paar keer de woorden ‘Hot Printing’ hoeft te roepen is voldoende om Werkmans bijzondere wereld bij ons te brengen. En we krijgen ook een idee hoe destijds op zijn werk werd gereageerd. Als hij de strijdkreet ‘Streiten ist ziellos’ bij wijze van spreken van de daken schreeuwt, antwoordt in het dorp een hond met geblaf. De wisselwerking tussen de voorstelling en het landschap is toch al zeer bijzonder. Als Werkman spreekt over een groen paard met rode stippen dat hij heeft geschilderd, duiken in het weiland achter hem opeens twee echte paarden op.
Dat vader en dochter in de voorstelling niet direct met elkaar communiceren heeft een reden. Fie heeft de herinneringen aan haar vader pas veel later opgeschreven. Ook in interviews heeft ze nog vaak over hun relatie gesproken. Al haar uitspraken zijn doordrenkt met verdriet over het feit dat ze vroeger zo weinig met elkaar hebben gesproken over de zaken die hen beiden bezighielden.
Het vurig creatieve leven van Werkman werd in 1945 bruut afgebroken. Dat hij op het laatste moment nog door de Duitsers – zonder duidelijke reden – is opgepakt en vermoord heeft het leven van zijn dochter Fie overschaduwd. Natuurlijk eindigt ook De Omslag met deze schokkende gebeurtenis. De makers hebben hier een vorm voor gevonden, die zeer ontroert. Wie wil doordringen tot het innerlijke leven van de kunstenaar Werkman haastte zich naar Thesinge.
Doeke Sijens (Doeke Sijens maakte het boek Voetsporen, met teksten van en een biografische schets over Fie Werkman. Op 14 september houdt hij een lezing over Fie Werkman in Thesinge)
De Omslag. Acteurs: Joke Tjalsma en Tom Jansen. Tekst: Barbara Stok en Tom Jansen. Regie: Michiel Johannes Jansen.
Voor speeldata & tickets: www.poplart.nl
(Foto’s © Harry Cock)
De in het Friese Tirns geboren beeldend kunstenaar Sijbren Ridsert (Siep) van den Berg (1913-1998) raakte in 1937 bevriend met Hendrik Werkman. In 1943 trouwde Siep met Fie Werkman. Ze kregen 4 kinderen. In 1955 verhuisde Siep naar Amsterdam. Siep en Fie scheidden officieel in 1959. In de in 2014 bij Uitgeverij Wijdemeer verschenen biografie \”Dichter bij Siep\” wordt uitgebreid aandacht besteed aan de relatie tussen Siep en zijn schoonvader. Er wordt uitvoerig geciteerd uit de briefwisseling tussen Fie en haar vader en ook de laatste dagen van Werkman in het Huis van Bewaring in Groningen, kort voor zijn dood, worden beschreven aan de hand van een autobiografisch verslag van zijn celgenoot Eelke Glaudé. In de biografie (met een woord vooraf van prof.dr. Henk van Os) zijn 480 illustraties opgenomen, waaronder een aantal (kubistische) portretten, die Siep midden jaren \’50 van Fie maakte.