Een pleidooi voor eenvoudig Nederlands

Het is geen sinecure om over het lemma ‘helder’ een consensus te bereiken wat betreft de implementatie van dit begrip naar de Nederlandse taal toe. Competente academici hebben zich minutieus over dit probleem gebogen om proactief een resolutie te bereiken. Out of the box en hands-on trachtten ze top-down naar hun stakeholders terug te koppelen. En toen was er het boek Heerlijk Helder. Weg met krommunicatie! en ik zag dat het goed was.

Heb jij ook het gevoel dat bovenstaande zin nodeloos lang, ingewikkeld, en vooral nietszeggend is? Dan is Heerlijk Helder van Jan Hautekiet en Ann de Craemer het boek voor jou. In korte heldere hoofdstukken maken ze brandhout van politieke, gerechtelijke, academische, medische en managementtaal.

Het idee voor de #Heerlijk-Helder-campagne ontstond naar aanleiding van de IC Clear | Clarity2014 conferentie in Antwerpen. Tijdens zijn radioprogramma riep Hautekiet op om voorbeelden van onbegrijpelijke teksten op te sturen. De respons was overweldigend: de term krommunicatie werd geboren. Niemand werd gespaard, wollig taalgebruik genadeloos aan de kaak gesteld. Het boekje staat vol voorbeelden van politici, dokters en academici die uit de taalbocht gaan.

Wat is er mooier dan een geboorte? Volgende definitie lezen we in een verzekeringspolis. Je loopt net niet gillend buiten, maar een epidurale verdoving is wel noodzakelijk.

Het gebeuren zowel tijdig, voortijdig als laattijdig en ongeacht de toegepaste techniek waarbij een vrouw zich bevrijdt of wordt bevrijd van het product der conceptie (foetus en aanhangsels) op het ogenblik waarop de foetus levensvatbaar is.

Neen, dit is niet het script voor Gremlins, the sequel maar wel de omschrijving van een bevalling door een Belgische ziekteverzekeraar. Een glimlach dringt zich op, maar plaatsvervangende schaamte is niet veraf.

heerlijk

In het boek spreken de auteurs van ‘wezelwoorden’: dubbelzinnige of zelfs misleidende woorden of beweringen die opzettelijk vaag gehouden worden, zodat men ontwijkend kan antwoorden wanneer naar de specifieke betekenis wordt gevraagd. De Griekse geschiedschrijver Thucydides omschreef deze toevlucht tot wezelwoorden in zijn werk over de Peloponnesische Oorlog als volgt: ‘Goede daden kan men kort verwoorden, maar waar kwaad wordt berokkend is een overdaad aan taal nodig om dit te versluieren.’ En opnieuw halen de auteurs talrijke voorbeelden aan. In de Abu Ghraibgevangenis was het verboden om het woord ‘marteling’ te gebruiken. In de media doken woorden op als ‘mishandelingschandaal’ en ‘geïntensiveerd ondervragingsprogramma’. Het waterboarden werd er niet minder gruwelijk door.

Ook de medische wereld is vaak in hetzelfde bedje ziek. Al ooit eens een bijsluiter gelezen? Hautekiet en De Craemer namen drie bijsluiters onder de loep en werden geconfronteerd met invasieve (‘die de darmwand beschadigen en doordringen’) organismen, parabenen (‘bewaarmiddelen’) en orodispergeerbare (‘in de mond oplosbare’) tabletten. Zowel in Nederland en België heeft de dienst Volkgezondheid initiatieven opgestart om bijsluiters toegankelijker te maken voor het grote publiek.

Ten slotte wil ik nog even stilstaan bij de academische wereld waar woordenwichelarij in ivoren torens vaak schering en inslag is. Sinds het postmodernisme hoeven taal en werkelijkheid niet samen te vallen en dus kan je over deze werkelijkheid geen betrouwbare uitspraken doen. De Amerikaanse fyiscus Alan Sokal liet in 1996 een bom ontploffen in de academische wereld. In het postmoderne tijdschrift Social Text verscheen van zijn hand het artikel ‘Transgressing the boundaries. Towards a transformative hermeneunitics of quantum gravity’. Sokal bekende achteraf dat zijn inzending een parodie was die hij structureerde rond ‘de meest dwaze citaten en woordenbrij’. Zijn stunt haalde de voorpagina van The New York Times.

Met Heerlijk Helder. Weg met krommunicatie! hebben Hautekiet en De Craemer een spreekwoordelijk taalknuppel in het kakelhoenderhok gegooid. Het resultaat is een vlot leesbaar boekje dat, ondanks de loodzware taalkronkels, meer dan eens een glimlach op het gelaat tovert. De auteurs werpen zich op als ontmaskeraars van de wollige taal met de woorden van Einstein in het achterhoofd: ‘Als je iets niet eenvoudig kunt uitleggen, heb je het zelf niet begrepen.’

Yves Joris

Jan Hautekiet & Ann De Craemer – Heerlijk Helder. Weg met krommunicatie!, uitgeverij Polis, 2015, € 17,50