Recensie: Beatrijs Ritsema – Kijk uit, achter je!
‘Kinderen vind ik tegenwoordig behoorlijk irritant’
De beschouwingen die in de bundel Kijk uit, achter je! zijn opgenomen tonen een auteur met een prettig onafhankelijke kijk op de wereld. Beatrijs Ritsema, in 1954 geboren, studeerde psychologie aan de Leidse universiteit en schreef na haar redacteurschap van Propia Cures (1981-1983) voor zulke verschillende kranten en tijdschriften als Intermagazine, Avenue en NRC Handelsblad. In deze laatste krant heeft ze een wekelijkse column, en die columns vormen de kern van haar debuut.
Het zijn ogenschijnlijk onbeduidende incidenten die Ritsema aangrijpt om haar gedachten op schrift te stellen. Als je jezelf maar de juiste vragen stelt, lijkt haar redenering te zijn, kan wat betekenisvol schijnt een hoop opwinding over niets blijken, en dat geldt natuurlijk ook omgekeerd. In haar beschouwingen is Beatrijs Ritsema er voortdurend op uit de werkelijke motieven van het menselijk handelen te achterhalen, en de leidraad die ze bij het duiden van die motieven gebruikt is het rationalisme.
Dat rationalisme wordt op het omslag geschreven als ‘de meest effectieve houding om je in het leven staande te houden’. Helaas wordt daaraan meteen toegevoegd dat de ‘afstandelijke stijl’ die Ritsema’s proza zou kenmerken wordt gecompenseerd door ‘haar betrokkenheid met het individu’ – de lezer moet dus niet denken dat er in een rationeel wereldbeeld voor emotie geen plaats is. Helaas, schrijf ik, omdat de tegenstelling tussen ratio en emotie, die hier weer eens wordt gesuggereerd, al te vaak een sjabloon is. Een rationeel wereldbeeld sluit emotie niet uit, zoals mag blijken als Ritsema schrijft: ‘Op het eerste gezicht heeft rationaliteit meer met koelheid te maken en emotionaliteit meer met warmte.’ Op het eerste gezicht — inderdaad.
De onderwerpen van de beschouwingen laten zich raden: al die dingen waarover modieuze — of om het aardiger te zeggen: tijdgebonden — opvattingen in zwang zijn. Steeds wordt nagegaan of er met die opvattingen te leven valt, en daarbij maakt Ritsema zichzelf tot ‘maat der dingen’. Vaak blijkt de harmonie tussen haar persoonlijke standpunt en wat maatschappelijk oorbaar wordt geacht ver te zoeken.
Behalve de verhouding tussen mannen en vrouwen, het huwelijk en andere relatievormen, seksualiteit en de verdiensten van de wetenschap is kinderen zo’n onderwerp — ik geef het maar als voorbeeld. Ritsema steekt haar mening niet onder stoelen of banken: ‘Kinderen vind ik tegenwoordig behoorlijk irritant, vooral wanneer ze zich het air van een minderheidsgroep aanmeten. Vaak worden ze ook op die manier benaderd en dat maakt het allemaal nog erger.’ Het zijn de ouders, constateert ze in een beschouwing over de film Schatjes!, die tegenwoordig ’toch al zo vaak verliezen’.
Waar of niet, het is een geluid dat we niet alledag horen, een geluid ook dat tot tegenspraak uitnodigt. In een zee van meningen is het debuut van Beatrijs Ritsema, wat je noemt, een verademing, juist omdat tegenspreken in een rationeel wereldbeeld nadenken veronderstelt.
Anton Brand
Beatrijs Ritsema – Kijk uit, achter je! Bert Bakker, Amsterdam, 178 blz.
Deze recensie verscheen voor het eerst op 11 oktober 1985 in het Nieuwsblad van het Noorden.
