Makkelijk scoren met een demente Vladimir

Gefascineerd door de vraag ‘hoe Poetin ermee wegkomt om Poetin te zijn’ beschrijft Michael Honig in De aftakeling van Vladimir P Rusland in de nabije toekomst. Hij gebruikt als setting een datsja vlak buiten Moskou en voert een dementerende Vladimir en een op het oog goudeerlijke verpleger Sjeremetev op als hoofdpersonen: absurd en extreem tegengesteld. Probeert Honig met deze hoofdpersonen louter gemakkelijk te scoren of brengt hij met De aftakeling van Vladimir P daadwerkelijk vernieuwende inzichten in de Russische maatschappij?

honig aftakelingReeds zes jaar zit Vladimir in een datsja net buiten Moskou. Sinds hij dementeert, wordt hij verzorgd door Sjeremetev. Waar Vladimir denkt dat hij nog steeds leider van Rusland is, is dit in werkelijkheid al lang niet meer zo: Lebedev neemt zijn taken waar. Sjeremetev probeert Vladimir in de laatste periode van zijn leven zo goed mogelijk te verzorgen. Dit wordt bemoeilijkt wanneer blijkt dat Sjeremetevs collega’s het minder precies nemen met de regels: kok Stephanin heeft steeds groter wordende problemen met de nieuwe huishoudster Barkovskaja en ook de monteurs blijken er geheime agenda’s op na te houden.

Maar niet alleen binnen de datsja speelt corruptie en egoïsme een rol. Wanneer Sjeremetev geconfronteerd wordt met de arrestatie van zijn neef, wordt hij ongewild de criminele wereld ingetrokken en wordt hij voor een keuze gesteld: meedoen of ondergaan.

Paradoxaler en simpeler kan het niet: Honig plaatst de goudeerlijke Sjeremetev naast de egoïstische Vladimir. Door van Vladimir een dementerende, seniele man te maken, scoort hij erg gemakkelijk: hij haalt Vladimir direct van zijn podium. Hij maakt hem kinderlijk en anderen, lager in rangorde, mogen over zijn leven beslissen. Vrijwel direct typeert hij Vladimir als een narcistische man en wil hij de lezer laten geloven met Vladimir P, de ex-president van Rusland, te maken te hebben:

‘Ik ook! Zonder jou zou ik nergens zijn, Vova.’ Vladimir lachte. ‘Niemand zou ergens zijn! Heel Rusland zou nergens zijn!’

Helaas verzaakt Honig van Vladimir de echte Vladimir P. te maken. Het veelvuldige gebruik van synoniemen als ‘ex-president’ moet je eraan herinneren dat je te maken hebt met de grote oud-leider van Rusland, maar de hoofdpersoon zelf overtuigt niet geheel. Daarvoor lijkt hij simpelweg te veel afgedaald naar de gewone mens. Op detailniveau zien we zeker de Russische heerser terug, maar in grote lijnen blijft hij gewoon de man die van zijn moeder houdt. Wel creëert Honig met Vladimir een boeiend personage, los van de persoon die hij moet vertolken. De auteur, zelf voormalig arts, geeft lezer een realistische kijk op dementie. De ziekte houdt meer in dan slechts vergeetachtigheid. De kinderlijke uitingen van Vladimir, ‘Er verscheen een glimlach op Vladimirs gezicht. Hij wreef enthousiast in zijn handen. “‘Georgische kip! Is het klaar?”’, contrasteren met de geagiteerde, soms zelfs agressieve houding en maken het leven voor Vladimir niet makkelijker. Langzaam maar zeker krijg je als lezer dan ook sympathie voor de Rus. Ondanks zijn arrogante houding is hij aandoenlijk en het verlies van zijn grip op de werkelijkheid doet pijn.

Beter neergezet is Sjeremetev. Waar de verpleger in eerste instantie eerlijk en open lijkt, grijpt het corrupte Rusland hem in de loop van het verhaal. Honig stelt met Sjeremetev impliciet de terechte vraag of eenieder van zichzelf niet een beetje egoïstisch is. Hoe moeilijk is het eerlijk te blijven in Rusland? Met een simpele schrijfstijl, waarbij korte zinnen en realistische dialogen domineren, stelt Honig de lezer in staat dicht bij Sjeremetev te komen. Hij zet de lezer een gekleurde bril op wanneer hij, door Sjeremetev te laten stelen en bedriegen, een moreel dilemma aan de kaak stelt: zijn zulke activiteiten altijd fout?

Vladimir en Sjeremetev laveren in een absurd, maar zeker aantrekkelijk verhaal. Met een bij vlagen zeer gekunstelde verhaallijn, waarin diverse relaties en gebeurtenissen vergezocht zijn, maakt Honig de Russische wereld inzichtelijk. Korte verhandelingen over de familiegeschiedenissen en de fictionele gesprekken tussen Vladimir en onder andere verschillende partijleiders brengen de Russische maatschappij met al haar gebreken en geheimen in kaart. Daarbij stelt Honig diverse actuele problemen aan de orde en stelt hij de vraag of Vladimir helemaal zelfstandig zo is geworden zoals hij werd:

Gorovjev boog zich naar voren. ‘Het is toch zo, Vova? Al die dingen die je hebt gedaan, beetje bij beetje, het ene na het andere, en wij waren als blinden die slaapwandelden en toekeken hoe je het deed zonder het echt te zien. Hoe konden we je laten begaan?’

Dit alles verpakt hij in het ruige jasje van een verhaal vol cynisme.

In de slotpassages van De aftakeling van Vladimir P overschrijdt Honig de grens met het aannemelijke en is het verhaal niet meer louter een absurd verhaal. Het wordt ronduit ongeloofwaardig. Wel blijft het, mede door alle gebeurtenissen, boeiend. Ook al is de uitwerking over de top, het verhaal bevat een nare angel als het gaat om de weergave van de maatschappij in Rusland. Het maakt het boek tot een boek dat gelezen wordt met een lach, maar ook met een ongemakkelijk gevoel: ongemerkt ga je mee in de corrupte, rottende wereld, tot je niet meer terug kunt.

Marloes Otten

Michael Honig – De aftakeling van Vladimir P. Vertaald door Ralph van der Aa. Atlas Contact, Amsterdam / Antwerpen, 350 blz. € 22,50.