De vinger op de zere plek

Jacob en Julia moeten op het matje komen bij de docent van zoon Sam. Sam heeft een racistische opmerking gemaakt en nu mag hij niet verder met de scholing voor zijn bar mitswa. De enige mogelijkheid waarop Sam terug kan keren, is wanneer hij zijn excuses maakt. Echter, Sam heeft niets gedaan en weigert zijn excuses te maken. Daarbij wilde hij toch al geen bar mitswa, dus het probleem is opgelost. Tenminste, zo lijkt het. Al snel blijkt het racistische N-woord van Sam de aanzet tot een reeks familieproblemen:

Het leven werd vanbinnen veel kleiner dan vanbuiten en er ontstond een holte, een leegte. Daarom leek die bar mitswa ook zo belangrijk: die was het laatste draadje van de uitgerafelde band. Als dat werd doorgeknipt, wat Sam zo graag wilde en Jacob nu tegen zijn eigen behoeften in voorstelde, zou niet alleen Sam, maar het hele gezin in die leegte wegzweven – meer dan genoeg zuurstof voor een heel leven, maar wat voor leven?

Met Hier ben ik vertelt Safran Foer een op het oog doodgewoon verhaal. Jacob en Julia groeien steeds verder uit elkaar en wanneer de geijkte telefoon met geheime berichtjes gevonden wordt, lijkt het drama compleet: Julia wil weg bij Jacob. Tegelijkertijd wordt Sam geconfronteerd met conflicterende gevoelens over zijn geaardheid. Hij zoekt zijn heil op het internet en doet zich in Other life voor als Samantha. Daar kan hij zichzelf zijn. Het is een verhaal zonder grote weltschmerz.

hierToch maakt het doodgewone verhaal vanaf de eerste letter indruk. Safran Foer beschrijft een klein onderwerp, van binnenuit en maakt de lezer deelgenoot. Hij laat zien hoe makkelijk, maar ingewikkeld een leven kan zijn. Overdrijft niet, maar geeft het heel precies weer en bezorgt met diverse pijnlijk humoristische fragmenten voor de broodnodige verlichting. Fijntjes wisselt Safran Foer tussen personages en subtiel springt hij heen en weer in de tijd, waardoor de lezer haast ongemerkt een volledig beeld van de situatie verkrijgt. Daarbij vallen vooral de realistische gesprekken op. Ook de ellenlange opsommingen aan het begin van het verhaal doen het verhaal veel goed. Wanneer Safran Foer opsomt waar over opa allemaal gewoond heeft, en dit tot in detail weergeeft, kan de lezer niet anders dan een glimlach laten ontglippen. Met gedetailleerde en subtiele beschrijvingen weet hij binnen no time de lezer op zijn hand te krijgen en de vinger op de zere plek van het Joods-Amerikaanse familiebestaan te leggen. Uiterst gedetailleerd geeft hij gevoelens van Jacob, Sam en Julia weer. Om het verhaal ‘op te leuken’ voegt Safran Foer hier en daar heuse seksscènes toe. Jammer genoeg breken die het verhaal eerder af dan dat ze iets toevoegen.

Langzaam verandert Hier ben ik echter van een onschuldig familiair verhaal in een verhaal vol kritiek op politiek, geloof een maatschappij. Vlak voor de bar mitswa van Sam, wanneer zijn familie uit het Midden-Oosten al op weg is naar Amerika, vindt er een verschrikkelijke aardbeving plaats in het Midden-Oosten. Een ware oorlog in het Midden-Oosten ontstaat en een cruciale vraag lijkt de laatste draad uit de familie te trekken. De Joden wordt gevraagd terug te komen naar hun eigen land. Jacob staat voor een belangrijke keuze.

Ook na de aardbeving blijft Hier ben ik overtuigend. Bijna ongemerkt wordt de toonzetting in het verhaal harder en gaat het geloof een belangrijkere rol spelen. Geleidelijk gaan filosofische gedachten en levensvragen domineren en komt Safran Foer tot de essentie van zijn verhaal: ‘We zijn versplinterde individuen die een versplinterde verbintenis aangaan in een versplinterde wereld.’ Ook in dit deel zet Safran Foer verschillende tekstsoorten naast elkaar. Met dagboekfragmenten, telefoongesprekken, WhatsAppberichten, dialogen in het virtuele Other life zet hij zijn verhaal kracht bij. Met een hartverscheurend slot eindigt Hier ben ik. Hij legt de vinger op de zere plek en beschrijft iets waar menig mens eigenlijk naar zoekt.

Marloes Otten

Jonathan Safran Foer – Hier ben ik. Vertaald door Gerda Baardman en Tjadine Stheeman. Ambo | Anthos, Amsterdam. 640 blz. € 21,99.