Khadaffi’s bloedbad

De vader, diplomaat Jaballa, van schrijver Hisham Matar werd, toen Matar negentien was, ontvoerd. Hij verdween in een van de Libische gevangenissen in Tripoli en zijn familie hoorde niets meer van hem na het bloedbad in 1996. In 2012, na de val van Khadaffi, reist Matar met zijn moeder en broertje Ziad terug naar Libië.

matar-terugkeerMatars eigen leven vormt de basis van De terugkeer. In bijna driehonderd pagina’s beschrijft hij wat het regime van Khadaffi voor zijn familie betekende, hoe hij zijn vader verloor en wat dit met zijn leven deed. Hij neemt de lezer mee in een ontroerend familieverhaal en toont het verhaal van Libië.

Matar begint De terugkeer met het moment waarop hij met Ziad en Moeder terugkeert naar Libië om daar zijn familie te ontmoeten. Het is maart 2012, het regime van Khadaffi is gevallen, en de familie van Hisham is vrijgelaten. Alleen van Jaballa ontbreekt nog elk spoor. Hisham gaat op zoek naar antwoorden. Hij wil weten wat er gebeurd is, wanneer zijn vader omgekomen is (als hij omgekomen is) en hij wil een lichaam. Hij wil weten of zijn vader bij het bloedbad in 1996 in de gevangenis is omgekomen of niet.

Vanaf de eerste bladzijde is De terugkeer krachtig. Matar onderbreekt de zoektocht in 2012 regelmatig met terugblikken naar periodes in de geschiedenis. Op die manier voorziet hij de lezer, gedoseerd, van informatie over zijn familie, over de politiek in Libië en over zijn vader. Geheel volgens de natuurlijke gang van gedachten en herinneringen springt Matar heen en weer in de tijd, waarbij hij zijn herinneringen laat leiden door wat in het heden gebeurt. Het zijn foto’s, gebeurtenissen of plaatsen die hem aan zijn verleden doen herinneren.

Een van de manieren waarop mijn ouders Ziad en mij probeerden te beschermen tegen de waanzin die buiten het huis woedde was door ervoor te zorgen dat iedere minuut van onze dag gevuld was.

Uiterst gedetailleerd beschrijft Matar deze herinneringen. Hij hanteert daarbij een journalistieke, ogenschijnlijk objectieve verteltrant. Daarbij maakt hij de lezer al snel tot meer dan louter een toeschouwer. Beetje voor beetje word je een familielid en lijd je mee. De beheerstheid en afstandelijkheid waarmee Matar zijn Hisham laat spreken over de gruwelen en het verdriet zorgt ervoor dat zijn verhaal geen emotioneel zelfhulpboek wordt. Het blijft hoopvol, ondanks het feit dat de hoop telkens de grond in wordt geduwd.

Maar niet alleen de herinneringen van Hisham maken De terugkeer tot een indrukwekkend verhaal. Het zijn voornamelijk Hishams gesprekken met familieleden die de lezer raken. De manier waarop Matar oom Mahmoud vertelt over zijn gevangenisleven in Abu Salim maakt indruk en ook de verhalen van Marwan spreken tot de verbeelding. Matar weet die verhalen van binnenuit te noteren. Ook hier valt het hoopvolle karakter van het verhaal op. Ondanks de verscheurdheid van het verhaal doet het verhaal niet verscheurd aan. Mahmoud en ook anderen vertellen de meest verschrikkelijke verhalen, nergens weerklinkt zelfmedelijden:

‘Ja. Hij is op mijn kamer. De airco staat de hele tijd aan.’ Toen pauzeerde hij en voegde eraan toe: ‘Maar dat duurt nu al drie dagen. Ik doe mijn best, maar hij begint te stinken. Ik moet snel een manier vinden om hem te begraven.’

‘De situatie zou zo grimmig worden dat het onvoorstelbare zou gebeuren: de mensen zouden terugverlangen naar de tijd van Khadaffi.’ Naarmate de lezer dichter bij het einde van Matars familieverhaal komt, wordt de zoektocht naar antwoorden van Hashim Matar intensiever. Hij heeft zijn geschiedenis, ‘Niemand kan zijn eigen geschiedenis kiezen’, verteld en is op zoek naar de waarheid. Nu de lezer zijn familiegeschiedenis kent én weet hoe Libië is onder het regime van Khadaffi heeft de lezer recht op antwoorden. Met een hartverscheurende en gruwelijke zoektocht, waarbij de lezer meer en meer ontdekt hoe er gespeeld wordt met Hisham en zijn familie, brengt Matar zijn verhaal naar de ontknoping. Hij geeft de lezer waar hij recht op heeft. Hij geeft oom Mahmoud het woord en die laat de lezer het bloedbad in 1996 ervaren.

Marloes Otten

Hisham Matar – De terugkeer. Vertaald door Manik Sarkar. Meulenhoff, Amsterdam. 282 blz. € 19,99.