Ik gebruik de geesten om een verhaal over het moderne familieleven te vertellen

Afgelopen zaterdag vond in de bibliotheek van Groningen het literaire festival ‘Het Grote Gebeuren’ plaats. Wij hadden aldaar de gelegenheid om de Duitse auteur Daniel Kehlmann te spreken, die even later op het hoofdpodium geïnterviewd werd door Arnon Grunberg. Kehlmann is een gelauwerd schrijver, wiens succesroman Het meten van de wereld miljoenen keren werd verkocht en overladen met prijzen. Onlangs verscheen een nieuwe novelle van zijn hand: Je had moeten gaan. Onze medewerker Willem Goedhart zocht de schrijver op en sprak over diens nieuwe novelle, het literaire spel met de realiteit in zijn werk en over Kehlmanns fascinatie voor spookverhalen.

De novelle leest als het notitieboek van een scenarioschrijver: vanwaar dit concept?
Het verhaal is in feite een spookverhaal, en ik zocht naar een geschikte manier om dat te vertellen. In horrorfilms is het sinds The Blair Witch Project een beproefd concept om gebruik te maken van zogenaamde ‘found footage’: iemand vindt amateuropnames die enge en onverklaarbare dingen blijken te bevatten. Ik wilde dat concept vertalen naar de literatuur: een gevonden notitieboekje van een schrijver, waarin zich langzaam maar zeker een spookverhaal ontvouwt, afgewisseld met de gedachten van de hoofdpersoon en het scenario voor een romantische komedie waaraan hij werkt.

kehlmann-je-had-moeten-gaanWaren literaire thrillers dan ook een inspiratie voor dit boek?
Niet echt, ik heb me meer laten inspireren door schrijvers van spookverhalen: Henry James, M.R. James, H.P. Lovecraft; de bedenker van het genre ‘metafysische horror’. Mijn doel met dit boek is ook niet om de lezer angst aan te jagen, ik denk trouwens dat een film daar veel geschikter voor is dan narratief proza. Ik gebruik de geesten en hetgeen zij symboliseren om een verhaal over het moderne familieleven te vertellen en de angsten die daarmee gepaard gaan. Daarentegen waardeer ik het uiteraard als lezers het een spannend verhaal vinden.

De geestenwereld biedt ook een andere mogelijkheid, namelijk die van het spel met meerdere realiteiten, dat ook in uw eerdere werk al op diverse manieren de kop opsteekt. Vanwaar die fascinatie hiervoor?
De laatste twee jaar heb ik veel over kwantummechanica gelezen en dit inspireert me, voor zover ik het volledig begrijp, over de complexe relatie tussen plaats en tijd. Wat er zich in het verleden of in de toekomst op eenzelfde plek afspeelt, wil ik graag in één verhaal vertellen, en de geesten zijn daar een geschikt middel voor. Ik vind het een aantrekkelijk idee om het mysterieuze karakter van het klassieke spookverhaal te verbinden met modern wetenschappelijk onderzoek dat aantoont hoe vreemd en onwaarschijnlijk de wereld eigenlijk in elkaar steekt. Het is haast een obsessie voor me om dit te doorgronden, en het verbaast me soms ook dat niet iedereen het hier constant over heeft of erover schrijft.

Vrijdagavond hield u in Groningen de Van der Leeuw-lezing, waarin u een analyse gaf van de filmklassieker The Wizard Of Oz uit 1939, en hierin een parallel trekt met de geschiedenis. Inspireren films over een andere realiteit als deze u voor het schrijven van een werk als deze novelle?
Ik heb als kind eindeloos vaak naar die film gekeken, dus het heeft ongetwijfeld meegespeeld in mijn onderbewustzijn. Het is niet direct een inspiratie, maar ik houd wel erg van films of boeken waarin vreemde en bizarre dingen achter het verhaal aan de oppervlakte schuilgaan. Ondanks deze duistere aspecten die voortkomen uit de actuele context waarin de film gemaakt werd, is het een mooie en aantrekkelijke film voor jong en oud, en dat vind ik knap en fascinerend eraan. In de hedendaagse films zitten vermoedelijk ook veel impliciete verwijzingen naar de geschiedenis of politieke situatie, maar dat zullen we pas later volledig als dusdanig kunnen interpreteren.

In tegenstelling tot veel Duitse schrijvers, ontbreekt in uw oeuvre nog een werk over de geschiedenis van uw land, of bijvoorbeeld de Tweede Wereldoorlog. Is dat een bewuste keuze?
De belangrijkste reden daarvoor is vooral dat ik nog geen benadering heb gevonden die volstrekt origineel of interessant is. In mijn toneelwerk heb ik wel geschreven over de Duits-Oostenrijkse historie, maar voor een boek is dat nog niet het geval geweest. Ik kan niet zeggen of dat in de toekomst ooit wel het geval zal zijn, de geschiedenis interesseert me uiteraard wel als onderwerp, maar een uniek idee of verhaal dat niet al eerder is gebruikt en iets toevoegt aan de vele boeken hierover, heb ik helaas nog niet gevonden.

Bovenstaande tekst bevat enkele parafrasen uit het langere interview met Daniel Kehlmann dat Willem Goedhart tijdens festival Het Grote Gebeuren maakte voor het radioprogramma Glasnost. Het volledige gesprek, waarin Kehlmann onder andere nog dieper ingaat op het schrijfproces en de bijzondere relatie tussen de verteller en hoofdpersonages in dit boeiende werk, is te beluisteren op de website van Glasnost. De novelle Je had moeten gaan is uitgegeven door Querido en verkrijgbaar in de betere boekhandel.

(foto: Copyright: Das Blaue Sofa / Bertelsmann)