Recensie: Adam Haslett – Denk me weg

In de greep van geestesziekten

Denk me weg, de nieuwe roman van Adam Haslett, is onmiskenbaar verwant aan de De correcties van Jonathan Franzen, één van de beste romans die in deze nog prille eeuw is verschenen. Beide romans portretteren een gezin, de onderlinge verhoudingen en de psychische problemen die hen teisteren.

In tegenstelling tot De correcties beschrijft en analyseert Haslett in Denk me weg niet de contemporaine tijdsgeest. Dominant is de dynamiek van een gezin waarbij zowel vader als zoon lijden aan een geestesziekte. John en Margaret hebben drie kinderen: Michael, Celia en Alec. Deze vijf zijn afwisselend de vertellers van de roman en juist door deze wisseling van perspectief is de vertelling krachtig en genuanceerd.

John lijdt aan een depressie (‘het beest’). Voor hij trouwde met Margaret was hij opgenomen in een inrichting. De depressie is altijd aanwezig, soms op de voorgrond, soms op de achtergrond. ‘Maar het beest doden is er niet bij. Het achtervolgt me al sinds ik een jongeman was. En het zal me blijven achtervolgen totdat ik dood ben. Hoe ouder ik word, hoe dichterbij het komt.’ Het is een strijd die hij niet kan winnen en uiteindelijk zal ‘het beest’ hem doden.

Zijn oudste zoon Michael lijdt aan een ‘gegeneraliseerde angststoornis’. In het tweede deel van de roman, na de dood van John, wordt Michael het centrale personage. Wie er ook vertelt, of het nou zijn moeder, zijn zusje of broertje is, Michaels geestesziekte bepaalt voor een groot deel de verhoudingen. Hij is een muziekfan, erudiet en een intelligente jongeman, maar door zijn angststoornis net zo hulpbehoevend als een pasgeboren kind.

Er bestaat een aantal uitmuntende romans in de wereldliteratuur over geestesziekten, waarin wordt beschreven hoe ellendig het leven met angst of een depressie is. Haslett benadert het vanuit een breder perspectief en dit aspect is van de belangrijkste verdiensten van de roman. Door de constante wisseling van vertellers beschrijft hij hoe deze ziektes de andere leden van het gezin teistert. ‘Het trof me voor het eerst,’ zegt Michael, ‘hoe onethisch angst eigenlijk is, hoe die de realiteit van anderen ontkent door hen slechts als lapmiddelen voor je eigen angst te gebruiken.’

Een depressie of angststoornis is paradoxaal: degene die er aan lijdt is extreem eenzaam is. Tegelijkertijd is Michael niet de enige die ellende van zijn stoornis ondervindt, omdat zijn moeder, zusje en broertje constant rekening met hem moeten houden en hem moeten bijstaan. Zo wordt bijvoorbeeld het prille liefdesgeluk van Alec enigszins gedempt door het ongeluk van Michael.

Een depressie of een angststoornis zijn onzichtbare handicaps die niet of nauwelijks zijn te verwoorden en juist daardoor moeilijk te begrijpen zijn voor anderen. Desalniettemin laat Haslett Michael, in misschien wel de meest krachtige zinnen van de roman, formuleren wat zijn angststoornis inhoudt:

Waar ben je bang voor als je bang bent voor alles? Dat de tijd verstrijkt en niet verstrijkt. Dood en leven. Ik zou kunnen zeggen dat mijn longen nooit genoeg lucht bevatten, hoe hard ik ook zuig aan mijn inhalator. Of dat mijn gedachten te snel gaan om ze af te maken, en dat ze afgekapt worden door een plotseling opkomende waakzaamheid. (…) Dit is het wezen van de aandoening zelf: de niet-aflatende behoefte om te ontkomen aan een moment dat nooit eindigt.

Deze roman is zonder overdrijving één van de beste boeken uit de hedendaagse literatuur over een angststoornis en wat dit voor iemand en zijn omgeving betekent. Haslett is zowel een uitmuntend psycholoog als schrijver. Hij gebruikt humor als tegenhanger van het zware onderwerp, zonder de psychische problemen te relativeren of zijn personages te ironiseren. Daardoor wordt de teneur van de roman nooit klagerig. Kwalitatief gezien kan Haslett wedijveren met Franzen en om die reden is Denk me weg een welkome en schitterende toevoeging, omdat elk gezin ongelukkig is op geheel eigen wijze, hoezeer de oorzaken van dit ongeluk ook overeenstemmen.

Koen Schouwenburg

Adam Haslett – Denk me weg. Vertaald door Irving Pardoen. Hollands Diep, Amsterdam. 382 blz. € 22,50.

Deze recensie verscheen eerder in het Friesch Dagblad van 17 september 2016

Denk me weg werd eerder op Tzum besproken door Wiebren Rijboer.