We moeten onthouden wat water is

In Nederland moet men niet veel hebben van het Amerikaanse auteurs als Robert Coover, John Barth, Donald Barthelme, Thomas Pynchon en David Foster Wallace. Vertel even ‘normaal’ een verhaal alsjeblieft, niet al die trucjes en geintjes en verwijzingen naar de eigen tekst en andere moeilijke dingen. Buiten een paar academici en hardcore-fans worden deze schrijvers nauwelijks gelezen. Maar misschien vindt Wallace toch zijn weg naar het grote publiek in Nederland door de vertaling This is Water. Some Thoughts, Delivered on a Significant Occasion, about Living a Compassionate Life. Dit is water is de perfecte kennismaking met deze unieke schrijver.

Laat ik er niet omheen draaien: David Foster Wallace is (een van) mijn favoriete schrijver(s). Mijn liefde voor DFW begon tijdens het lezen van de tekst This is Water. Dit is een tekst die Wallace uitsprak als rede voor afgestudeerde studenten humanoria. Na de toespraak circuleerde de tekst op internet en die werd al gauw populair, waarop zijn vaste uitgever besloot de tekst na zijn zelfmoord in 2008 uit te geven. Kort terzijde: let niet op het aantal pagina’s, want op elke bladzijde staan maar een paar woorden, maar het gaat om kwaliteit, niet kwantiteit.

DFW is bekend van zijn meesterwerk Infinite Jest. De openingszinnen van This is Water zijn in iets andere vorm ook te vinden in deze roman: ‘This wise old whiskery fish swims up to three young fish and goes, “Morning boys, how’s the water?” and swims away; and the three young fish watch him swim away and look at each other and go, “What the fuck is water?” and swim away.’ Dit is waar de toespraak over gaat: dat we moeten onthouden wat water is, dat wil zeggen, de meest duidelijke en belangrijke werkelijkheden, want deze zijn het moeilijkst om te zien en te benoemen. Dit is niet het gevolg van denken, ‘but rather about the choice of what to think about.’

Het draait in de toespraak om de vraag hoe we betekenis toekennen aan een gebeurtenis of situatie, niet welke betekenis. Met grappige, intelligente en mooie voorbeelden illustreert DFW hoe twee mensen twee tegenovergestelde betekenissen kunnen toekennen aan eenzelfde gebeurtenis. ‘As if how we construct meaning were not actually a matter of personal, intentional choice, of conscious decision. Plus, there’s the matter of arrogance.’ De kern van het betoog is dat het toekennen van een bepaalde betekenis een bewuste keuze is. De atheïst wil niet eens de optie erkennen dat God niks met zijn redding te maken heeft, net zoals de religieuze man er niets van wil weten dat er andere redenen zijn voor de redding dan God.

De atheïst en gelovige zijn, in dit geval, allebei slaaf van hun eigen geest, volgens DFW, want we moeten vermijden ‘how to keep from going through your comfortable prosperous, respectable adult life dead, unconscious, a slave to your head and to your natural default setting of being uniquely, completely, imperially alone, day in and day out.’ Het gaat er om dat we op de juiste manier omgaan met verveling, routine ‘and petty frustration’. Dit thema, het omgaan met verveling en routine, is ook meesterlijk beschreven in de postume roman The Pale King: ‘Learn it now – the world has time. Routine, repetition, tedium, monotony, ephemeracy, inconsequence, abstraction, disorder, boredom, angst, ennui – these are the true hero’s enemies, and make no mistake, they are fearsome indeed. For they are real.’ Laten we ons reguleren door de automatische piloot die in ons huist dan worden we verslagen door de bovengenoemde vijanden. Het tegengif: ‘The trick is keeping the truth up front in daily consciousness.’

DFW is grappig, ernstig, sentimenteel, ironisch, maar bovenal slim. Op ongekende wijze –het lijkt zo makkelijk– weet hij de vinger op de zere plek te leggen. Wijs het niet af als Dr.l Phil-gelul, waarschuwt hij, het gaat erom dat je jezelf geen kogel door je kop jaagt voor je dertigste. We kiezen zelf wat belangrijk is, welke betekenis we ergens aan toekennen en wat we aanbidden: ‘You get to decide what to worship… Because here’s something else that’s true. In the day-to-day trenches of adult life, there is actually no such thing as atheism. There is no so thing as not worshipping. Everybody worships. The only choice we get is what to worship.’

Koen Schouwenburg

David Foster Wallace – This is water. Vertaald als Dit is water door Reintje Ghoos en Jan Pieter van der Sterre. Contact, Amsterdam, 94 blz. € 7,50.