De ontoereikendheid van woorden

Jason, de zoon van koning Aeson, liet volgens de Griekse mythologie Argos een groot schip bouwen: Argo. Vijftig vrijwilligers, de Argonauten, gingen vervolgens met hem op reis. De Argo werd uiteindelijk Jasons dood. In De Argonauten van cultuurcritica Maggie Nelson wordt het hoofdpersonage geleid door haar memoires; haar Argonauten. Daarbij neemt ze de lezer als een Argonaut mee in haar zoektocht naar antwoorden op grote levensvragen.

Een tijdje dacht ik dat ik had gewonnen. Jij was bereid mee te gaan in de gedachte dat er een mens kon bestaan die oké was, een dier dat oké was, al bediende dat menselijke dier zich van taal, al was het gebruik van taal in zekere zin bepalend voor het mens-zijn – al betekende dat mens-zijn zelf het vertrappen en verwoesten van de hele rijkgeschakeerde, kostbare aarde, en daarmee de toekomst van die aarde, van ons.

In De Argonauten beschrijft Nelson de periode uit haar leven waarin ze samen was met kunstenaar Harry. Op het moment dat Maggie een relatie met Harry krijgt, is Harry nog een vrouw. Echter, Harry wil naar de buitenwereld een man zijn en een genderverandering ondergaan. Maggie gaat samenwonen met Harry en haar zoontje. Steeds meer loopt ze aan tegen de dagelijkse problemen rondom de genderbeslissingen van Harry. Welk persoonlijk voornaamwoord gebruik je? Hoe leg je uit dat jij dat bent op het paspoort?

Wanneer Harry en Maggie besluiten een kind te willen, gaan ze op zoek naar een donorman. Uiteindelijk zal zoontje Iggy geboren worden. Het zal Maggies leven doen veranderen, haar eigen transitie, en meer dan ooit denkt ze na over het bestaan en het individualisme. Haar memoires, De Argonauten, geven Maggie de kans te reflecteren op haar leven en haar keuzes.

Op het eerste gezicht lijkt De Argonauten louter een boek vol liefdesmemoires van Nelson, gericht naar Harry. Het verhaal begint met een beschrijving van Nelsons herinneringen aan Harry en hun periode samen, waarbij ze haar geliefde aanspreekt met ‘je’ en ‘jij’. Het is een verhaal waarbij de liefde en de open deurtjes (de woede van kinderen op hun stiefouders) centraal lijken te staan. Echter, al snel moet je als lezer anders oordelen. Nelson gebruikt haar liefdesverhaal om te reflecteren op de maatschappij, haar kritiek te uiten, te filosoferen over individualisme en te showen dat ze écht wel onderbouwd kan schrijven.

Met een van herinneringen bolstaand verhaal, waarbij de chronologie regelmatig doorbroken wordt, toont Nelson dat iedereen een individu mag zijn, moeder of niet. Openlijk uit ze haar kritiek op het feit dat de maatschappij alles en iedereen in hokjes wil onderbrengen, terwijl sommige dingen niet zwart of wit zijn.

Ze vervlecht een romantisch levensverhaal met pijnlijke herinneringen en wetenschappelijke uiteenzettingen over genders, waarbij ze de lezer overtuigt van de hopeloze stemming in de heersende maatschappij:

Hoe valt uit te leggen – dat ‘trans’ misschien prima voldoet als verwijzing, maar dat het in razend tempo veranderende dominante beeld dat ermee wordt opgeroepen (‘geboren in het verkeerde lichaam’, wat noopt tot een orthopedische pelgrimage tussen twee vaste eindpunten) voor sommigen nietszeggend is, terwijl het voor anderen juist in meer of mindere mate betekenisvol is?

Haar kritiek, onderbouwd of niet, komt akelig dicht bij het huidige leven:

Laat hem onwetend blijven – misschien wel voor de eerste en de laatste keer – van de verplichtingen een zelf op te voeren voor anderen, van het feit dat we ons, zelfs al in de baarmoeder, ontwikkelen in reactie op een stroom van projecties en reflecties die op ons afketsen. Een sneeuwbal die we uiteindelijk een zelf noemen (Argo).

Hoewel de thematiek in De Argonauten zeer interessant is en de verhaalstructuur boeiend is, raakt het je niet echt. Nelson wil de lezer té graag overtuigen van haar wereldbeeld. Haar kritische blik en haar kritische vragen met betrekking tot de huidige maatschappij zetten de lezer in eerste instantie op scherp, maar verworden langzaam tot een schreeuw om aandacht: ‘Lezer, we zijn daar getrouwd, met behulp van Eerwaarde Lorelei Starbuck.’ Daarbij grossiert ze in het gebruik van quotes van bekende en minder bekende sprekers. Het verleden met Harry vormt de basislijn, maar wordt keer op keer onderbroken met een bij vlagen zeer cynische raaskal over de individuele vrijheid. Wellicht voor een aantal lezers een eyeopener, voor anderen slechts een verwarrende aandachtsschreeuw.

Marloes Otten

Maggie Nelson – De Argonauten. Vertaald door Nicolette Hoekmeijer. Atlas Contact, Amsterdam. 186 blz. € 19,99.