De foetus en de gifmoord

Het meest opvallende aspect van Notendop van Ian Mc Ewan is het perspectief van de verteller: een foetus vertelt het verhaal. McEwan heeft ervoor gekozen om het ongeboren kind geen kinderachtige stem mee te geven, maar juist een hyperintelligente, die met groot gemak verwijst naar de politieke ellende in de wereld, toespelingen maakt op de wetenschap en zich uit in bloemrijk taalgebruik.

De dappere gemeenschap waartoe ik binnenkort zal toetreden, de edele congregatie van de mensheid, haar gebruiken, goden en engelen, haar vurige ideeën en briljante onrust, boeien me niet meer. Er drukt een zwaar gewicht op de baldakijn die mijn kleine gestel omhult.

Hij kan niet zien (en heeft dus moeite met kleurgebruik), maar kan door de buikwand wel de gesprekken beluisteren en heeft ook smaak, al is dat een geleende smaak via het voedsel en de drank van de moeder. Al moet gezegd dat de kleine een geheel eigen oordeel kan vormen. ‘De pouilly-fumé lijkt me te waterig, te wrang.’

Notendop heeft in de eerste laag veel weg van een thriller. De foetus weet dat zijn moeder een relatie heeft zijn oom en dat deze twee samenspannen om zijn vader uit de weg te ruimen. Het aanstaande kind moet dus zij best doen om de moordenaars te ontmaskeren. De tweede laag is nogal literair. Het motto uit Hamlet wijst erop dat de weg al snel naar een intertekstueel spel met wellicht het beroemdste toneelstuk uit de wereldgeschiedenis. Hamlet probeert de moord op zijn vader door zijn oom Claudius (in Notendop heet de oom Claude), die een relatie met zijn moeder Gertrude (in Notendop heet de moeder Trudy) heeft, te wreken en dat lukt min of meer al gaat hij zelf en zijn moeder ook ten onder. McEwan heeft niet de beslissing genomen om het verhaal één op één na te vertellen, maar zorgt voor diverse raaklijnen met het toneelstuk. Voor een deel zijn er overeenkomsten, voor een deel helemaal niet. Het zal voor de literair geschoolde lezer een genot zijn om alle verwijzingen te kunnen herkennen. Toch lijken de verwijzingen naar Hamlet vooral een spel te zijn, Notendop is naar mijn mening geen commentaar op het toneelstuk, daarvoor is het te veel een zelfstandige roman.

Dit alles gezegd hebbende moet me toch van het hart dat Notendop me tegenviel. Je ziet de knappe structuur, je herkent de fraai geformuleerde zinnen, maar als lezer sta je erbij en kijk je ernaar. De positie van de verteller zorgt er continu voor dat je je bewust bent van de constructie waar je in zit. Meesterlijk gedaan, daar niet van, maar de personages laten je volledig koud.

Coen Peppelenbos

Ian McEwan – Notendop. Vertaald door Rien Verhoef. De Harmonie, Amsterdam. 192 blz. € 19,90.