Illegaal in de Verenigde Staten

Zoals zoveel jonge Mexicanen zwemt de 17-jarige Liberio de Rio Bravo/Rio Grando over – de grensrivier tussen Mexico en de Verenigde Staten – in de hoop op een beter leven. Als Liberio solliciteert als schoonmaakhulpje in de Spanish Bookstore in vermoedelijk El Paso, Nieuw Mexico, wordt hij aangenomen omdat het enige dat hij van boeken weet, is dat ze in de weg liggen. De Chief, de eigenaar van de boekwinkel, realiseert zich dat deze knul geen boeken zal stelen. Wat hij wel doet is knokken met paupers en patsers die op de straten rondschuimen:

Blanke, zwarte, gele, roze en gladde jongens, grote gorilla’s en kleine aapjes.

Liborio kan goed vechten; op de openingspagina sloopt hij al twee kerels die een meisje lastigvallen. Maar die pakken hem natuurlijk terug, en ook nog een tweede keer:

Ja, ze hebben me kolossaal overhoopgehaald: ik heb kapotte koplampen, wasbeerogen, ik lijk wel een fokking panda. Bont en blauw. Een afgetuigde zielepoot.

Aura Xilonen bedient zich in De cowboykampioen van een flitsende, urgente vertelstijl, doorspekt met straattaal en neologismen. De cowboykampioen is het debuut van de in 1995 in Mexico-Stad geboren Auro Xilonen. Zij was 19 jaar toen ze het manuscript van de roman inzond voor een prijs voor beginnende auteurs, die ze ook nog eens won. Het manuscript werd snel gepubliceerd, en vervolgens ook nog eens in acht talen vertaald – in Nederland kundig door Lisa Theunissen. De vertaalster slaagt erin de roman levendig en vibrerend te houden; het Spanglish herleid naar snelle straattaal. Xilonen plaatst haar 17-jarige held dus in een gevaarlijke omgeving waarin hij moet vechten voor zijn bestaan. Tegenover de rauwheid van het straatleven staan natuurlijk de boeken in de winkel – die geestelijke ontwikkeling symboliseren – maar ook de liefde, want Liberio raakt smoorverliefd op het meisje, de 19-jarige Aireen, dat hij op straat ontzette. Tikkie voorspelbaar.

Enfin, het verhaal rolt voort. De boekwinkel wordt door onbekenden overhoop gehaald, alle boeken liggen verspreid op de grond. Bovendien verdwijnt de Chief spoorloos. Hoe dat allemaal zit, daar komen we niet achter. Liberio vindt op de zolder van de verlaten winkel een plek waar hij kan verblijven zonder dat hij wordt opgemerkt. Ondertussen zijn Liberio’s vechtpartijen door een omstander gefilmd met zijn mobiel. Het leidt ertoe dat hij gevraagd wordt zijn kwaliteiten te laten zien in de boksring. En zo geschiedt. We voelen het al aankomen: Liberio wordt bokskampioen en de affectie voor Aireen blijkt wederzijds. Het is zo’n beetje eind goed, al goed. Maar daarmee is het nog geen goede roman. De pluspunten zijn de snelle, snedige dialogen – Xilonen kan schrijven – en de thematiek van de tegenstellingen tussen armoe en welvaart. In cursief gedrukte intermezzo’s heeft Xilonen Liberio’s jeugd in Mexico kundig de revue laten passeren. Een jeugd van armoede en geweld, en dat houdt niet op als hij eenmaal de grens naar de zogenaamde vrijheid heeft gepasseerd. In deze stukken blijft Xilonen dicht bij de harde realiteit. Het verhaal zelf, het nu van de roman, is echter tamelijk grotesk en nauwelijks geloofwaardig; het plot is flinterdun.

Aura Xilonen heeft het plan opgevat Liberio’s verhaal in drie delen te vertellen. Een heuse romantrilogie dus. Ze heeft al verklapt dat Liberio in deel twee een beroemde bokser wordt en in deel drie vermoedelijk de politiek ingaat. Ik ben benieuwd.

Wiebren Rijkeboer

Aura Xilonen – De cowboykampioen. Vertaald door Lis Theunissen. Wereldbibliotheek, Amsterdam. 352 blz. € 19,99.