Het laatste essay van Pieter Steinz

­­­­Literair tekenaar Elisa Pesapane kreeg van uitgeverij MatchBoox het verzoek vier schrijvers uit te nodigen om een bijdrage te leveren aan een uitgave met een door haar vastgesteld thema. Het resulteerde in De Toekomst, een bundeling van vier teksten van Pieter Steinz, Hans Dorrestijn, Vic van de Reijt en Hafid Bouazza. Ze werden uitgegeven in de vorm van een zwarte doos die vier luciferdoosjes bevat met daarin uitvouwbare stroken karton. Elisa Pesapane voorzag de teksten van illustraties.

Bijzonder aan de uitgave is onder meer dat deze het laatste essay van Pieter Steinz bevat, die in 2016 op 52-jarige leeftijd overleed. Hij schreef een tekst over de door hem bewonderde Italo Calvino. Elisa Pesapane vertelt dat Steinz de illustraties bij zijn essay niet meer heeft kunnen zien: ‘De dag dat hij overleed, legde ik er de laatste hand aan. Toen ik wilde mailen dat ze klaar waren, las ik het bericht van zijn overlijden. Hij sluit zijn essay af met het veelgeciteerde compliment van Joke van Leeuwen aan Calvino: “hij wilde de zware wereld nadenkende lichtheid geven”. Heel speciaal vind ik dat dit citaat ook Pieter zelf zo treffend karakteriseert.

Italo Calvino was het die Elisa Pesapane op dit idee bracht. ‘Het ontstond na lezing van zijn Six Memos for the Next Millennium, een collegereeks die hij in de jaren tachtig schreef. De teksten voor de colleges gaan over kernwaarden die volgens hem geldig waren voor de literatuur van het volgende millennium. Hij schreef de reeks in het kader van de Charles Eliot Norton Lectures aan Harvard University, maar hij stierf voordat hij de colleges had kunnen geven.’

De kernwaarden van Calvino hadden betrekking op de thema’s lichtheid, vitaliteit, nauwkeurigheid, zichtbaarheid en kwantiteit. Pieter Steinz, Hans Dorrestijn, Hafid Bouazza en Vic van de Reijt vulden voor De Toekomst het thema elk op hun eigen wijze in. Naast het essay van Steinz leverde Dorrestijn een cabaretesk verhaal over de toekomst aan. Bouazza maakte een vrije bewerking van een tekst van de Arabische schrijver Badi’az-Zaman al-Hamadhani en Van de Reijt schreef een essay over Willem Elsschot.

Elisa Pesapane legt uit dat het de bedoeling was dat iedere schrijver geheel zijn eigen gang zou gaan. ‘Hans Dorrestijn en ik waren het vrijwel direct eens over de keuze voor zijn verhaal ‘De toekomst’, dat opent met de zin: “Het verleden is erg, maar de toekomst is nog veel erger”. Hafid Bouazza voert in zijn verhaal een sprekende vader op die op zijn sterfbed zijn zoon het advies geeft om toch vooral van het leven te genieten. De oudste zoon van Hafid heeft geposeerd voor het tekenwerk. Ik ben ook ontzettend blij met de bijdrage van Vic van de Reijt over Elsschot en zijn opvatting over de noodzaak van het schrijverschap: ‘Men kan proberen een brood te bakken, maar men probeert geen schepping. Men probeert ook niet te baren. Waar zwangerschap bestaat volgt het baren vanzelf, te gepasten tijde’. Het is een mooie verzameling geworden van teksten die je misschien in eerste instantie niet zo snel bij elkaar in één publicatie zou verwachten, maar die voor een goede balans in het geheel zorgen.’

Portretten spelen in Pesapanes werk een grote rol. Dat is ook terug te zien in de illustraties in De Toekomst. ‘De auteurs lopen in de tekeningen als verteller, toeschouwer en figurant mee in hun eigen verhaal. Op die manier wil ik snippers werkelijkheid die op de achtergrond door het werk van de schrijvers dwarrelen zichtbaar maken.’

Het was niet de eerste keer dat Elisa Pesapane in zee ging met deze uitgever.  MatchBoox nodigde haar enkele jaren geleden uit om een verhaal naar eigen keuze van Louis Couperus te illustreren. Pesapane koos voor de ‘De vuurvliegjes’ uit Het snoer der ontferming. ‘Dat beviel zo goed dat we besloten er een doos van te maken. Arnon Grunberg en Nelleke Noordervliet schreven een verhaal voor die gelegenheid en van Kader Abdolah mocht ik een verhaal uitzoeken. Zo vormde zich een interessant kwartet van verhalen die zich in het buitenland afspelen. In 2016 maakte ik voor MatchBoox samen met Bob Polak ook nog de doos Kunst in Bergen (N.-H.), waarin de lezer wordt meegenomen naar de artistieke rijkdom van het vermaarde kunstenaarsdorp in Noord-Holland.’

Ronald Ohlsen

MatchBoox collectors’ edition De Toekomst is verkrijgbaar voor €24,95 in diverse boekhandels, museumwinkels en via MatchBoox.com. De boekjes zijn ook los te verkrijgen voor €6,95.