Amerikaanse klassieker voor het eerst vertaald

Wie anno 2018 een waarlijk epische roman wil lezen, leze De fundamenten van ons leven, een Amerikaanse klassieker. De bijzonder kloeke roman van Wallace Stegner werd dan ook al in 1972 beloond met de Pulitzerprijs. Onder de fraaie titel Angle of Repose – ingenieursjargon voor ‘rusthoek’ – beschrijft Stegner het spectaculaire leven van Susan Burling Ward, maar dan wel bezien door de ogen van haar kleinzoon, schrijver en emeritus hoogleraar Lyman Ward.

Het is 12 april 1970 op Zodiac Cottage, Californië. Lyman Ward is teruggekeerd naar het huis waar zijn grootouders in Lymans jeugd een rustige oude dag beleefden. Lyman is nogal hulpbehoevend, heeft een botversteningsziekte, een geamputeerd rechterbeen en zit in een rolstoel. Zijn vrouw heeft hem verlaten en zijn volwassen zoon Rodman, socioloog en hippie, vindt hij maar een vervelende klier. Zo denkt Lyman over hem als hij op bezoek komt en aanbelt:

De waarheid over mijn zoon is dat hij ongeacht zijn goede aard, zijn intelligentie, zijn jarenlange opleiding en zijn onstuitbare energie zo bot is als het achtereind van een varken. Hij weet een deurbel nog tot een pressiemiddel te maken.

Stegner is bijzonder geestig als hij de lotgevallen van Lyman Ward beschrijft, maar is serieuzer en realistischer in toon en stijl als hij grootmoeders leven door Lyman laat reconstrueren. Susan Burling Ward is illustratrice van beroep en behoort tot de gegoede kringen van het culturele leven in New York. In 1876 trouwt zij met de jonge mijningenieur Oliver Ward. Met hem reist zij naar zijn betrekking in het onontgonnen Westen, naar een zilvermijn in de bergen van Californië; zij zijn de pioniers van het Westen. Hoewel Susan haar mannetje staat – en geld in het laatje brengt door tekeningen van het dagelijkse, ruwe pioniersleven op te sturen naar literaire bladen aan de Oostkust – is zij slechts ondergeschikt aan haar man: voor vrouwen is er aan de frontier nauwelijks plaats. Het wordt nog problematischer als de Wards verhuizen naar het meest woeste en ontoegankelijke mijnstadje van het Amerikaanse territorium: Leadville, Colorado. Aan de hand van memoires, brieven, foto’s en tekeningen probeert Lyman zich een voorstelling te maken van Susans harde leven en haar verwachtingen daarvan. En Stegner op zijn beurt stelt de lezer in staat mee te beleven hoe Lyman het leven van zijn grootmoeder beziet, en wel volgens de theorie van het natuurkundige dopplereffect:

Maar ik zou je leven willen horen zoals jij het op jóú hoorde afkomen in plaats van zoals ik het hoor, als een droog geluid van tanende verwachtingen, gefnuikte verlangens, opgeschorte of opgegeven hoop, verspeelde kansen, erkende nederlagen, gedragen verdriet.

Susan wordt door haar echtgenoot meegesleept in het rauwe leven van zilver delven, claims en schadeclaims en het daarmee gepaard gaande geweld. Stegner beschrijft dit, met behulp van de woorden en gedachten van Lyman, in een schitterend elegant en stijlvol proza – met een compliment aan de vertalers. Je zit als lezer op het puntje van je stoel, zonder vermoeid te worden met gewelddadige scènes en verwikkelingen, nee, geserreerd en romantisch verbeeld sleept Stegner je mee. Natuurlijk zijn er ook grote drama’s in het leven van Susan en Oliver, maar dit onheil lijkt eerder voorwaardelijk, zodat Stegner hen uiteindelijk naar rustiger vaarwater kan leiden. Het latere deel van hun leven, de kleine Lyman woont dan bij hen in huis op Zodiac Cottage, is een leven van serene aanvaarding, van berusting: de rusthoek van de oorspronkelijke titel.

De fundamenten van ons leven is een schitterende roman en bovendien prachtig gecomponeerd. De raamvertelling heeft het effect dat het leven van de 91-jarige Susan Ward een rustig en welverdiend einde krijgt, maar dat Stegner dat de lamentabele Lyman beslist niet gunt. Het vormt een fraaie, maar ook vileine afhechting van een indrukwekkend epos. Dat Wallace Stegner voor De fundamenten van ons leven echter gebruikmaakte van de persoonlijke correspondentie van Mary Hallock Foote werd hem door haar nabestaanden niet bepaald in dank afgenomen en beschadigde bovendien Stegners reputatie. Het doet niets af aan de rijkdom, kracht en brille van deze Great American Novel.

Wiebren Rijkeboer

Wallace Stegner – De fundamenten van ons leven. Vertaald door Rob Kuitenbrouwer en Frank Lekens. Lebowski Publishers, Amsterdam. 714 blz. € 29,99.